'In Gaza mag bijna alles'
 

Israëlische militairen hebben weinig te vrezen van onderzoek naar hun handelen: ‘Bijna alles is toegestaan in Gaza’


Het Israëlische leger zegt onderzoek te doen naar het doodschieten van tientallen Palestijnen die hulpgoederen probeerden te bemachtigen. Zulke onderzoeken hebben vrijwel nooit gevolgen voor militairen, zeggen experts.


De woordvoerders van het Israëlische leger hebben het zinnetje de laatste twintig maanden vaak herhaald: “We zijn het aan het onderzoeken”. Die woorden klonken nadat een Israëlische drone zeven medewerkers van hulporganisatie World Central Kitchen doodde, en na de moord op vijftien Palestijnse ambulancebroeders en reddingswerkers begin dit jaar.

En deze week opnieuw, nadat tientallen Palestijnen die een hulppunt van de Gaza Humanitarian Foundation probeerden te bereiken dinsdag werden doodgeschoten, net zoals de maandag en zondag daarvoor. Volgens ooggetuigen openden Israëlische militairen het vuur. Israël zelf ontkent dit, en zegt dat er alleen ‘waarschuwingsschoten’ gelost zijn.


Breken van protocol

Woordvoerder Effie Defrin bevestigde dat er nu een onderzoek loopt en dat het leger “de volledige waarheid boven water zal halen”. Maar zulke woorden lijken weinig vertrouwen te wekken. António Guterres, secretaris-generaal van de VN, roept op tot een onafhankelijk onderzoek. Het Verenigd Koninkrijk heeft zich daarbij aangesloten.

Dat ze een Israëlisch onderzoek niet vertrouwen, wordt nog nét niet gezegd. Die argwaan is de laatste maanden door anderen wel duidelijk verwoord. “We hebben nog nooit een Israëlisch onderzoek gezien dat tot enige verantwoording heeft geleid”, zei de vicedirecteur van de Palestijnse Rode Halve Maan enkele dagen na de moord op zijn collega’s, die volgens ooggetuigen door Israëlische militairen geëxecuteerd werden.

Een van de betrokken militairen is inmiddels uit zijn functie ontheven en een ander kreeg een waarschuwing wegens ‘het breken van protocol’, maar vooralsnog zijn er geen verdere stappen genomen.

Het sterke wantrouwen dat rondom zulke interne onderzoeken heerst, is dan ook niet vreemd, zegt Maayan Geva, docent aan de universiteit van Roehampton en gespecialiseerd in Israëls militaire rechtssysteem. Want inderdaad, zulke onderzoeken leiden vrijwel nooit tot het afleggen van enige rekenschap.

“Het is al heel erg zeldzaam als er een onderzoek wordt geopend. En zelfs als dat wel gebeurt, is het erg zeldzaam dat het tot een rechtszaak komt. En ook al is dat het geval, dan is het nóg zeldzamer dat er iemand schuldig wordt bevonden”.


De weinige onderzoeken hebben zelden gevolgen

Wanneer het leger aankondigt iets te onderzoeken, betekent het niet gelijk dat er een strafrechtelijk onderzoek wordt ingesteld, legt Geva uit. Het eerste wat meestal gebeurt, is dat militairen ondervraagd worden in een zogenoemd ‘operationeel’ onderzoek, of een debrief.

Alles wat ze in dit deel van het proces zeggen, is vertrouwelijk en kan niet gebruikt worden in een toekomstig strafrechtelijk onderzoek. Hier gaat het al mis, benadrukt ze. “Ze krijgen zo de gelegenheid om hun versie van de gebeurtenissen met elkaar te bespreken, en waar nodig aan te passen.”

In enkele gevallen zal het hoofd van het militair juridisch systeem, de militaire advocaat-generaal, vervolgens besluiten om een strafrechtelijk onderzoek te openen. Het gaat dan vaak om zaken die internationaal veel aandacht hebben gekregen, zegt Geva, en waar er sprake is van ‘onweerlegbaar bewijs’, bijvoorbeeld omdat ze op beeld zijn vastgelegd. “Alleen in dit soort gevallen is het waarschijnlijk dat er internationale druk wordt toegepast, en dat er vervolgens een onderzoek wordt geopend.”


‘Er is weinig kritisch toezicht’

Maar ook al wordt er een strafrechtelijk onderzoek geopend, dan is er volgens Geva absoluut geen garantie dat betrokken militairen ook echt rekenschap moeten afleggen. “Er is weinig kritisch toezicht: wat doen dit soort systemen eigenlijk? Hoe hoog is het niveau van verantwoording dat ze bieden?”

Over het algemeen niet zo hoog, stellen mensenrechtenorganisaties Yesh Din en B’tselem, die het verloop van zulke interne onderzoeken monitoren. Zo concludeerde Yesh Din dat er voor de drie militaire offensieven die Israël tussen 2014 en 2021 in Gaza uitvoerde zeker 664 klachten over vermoedelijke schendingen zijn doorverwezen naar het leger. Daarvan leidde maar 6 procent tot een strafrechtelijk onderzoek, en 0,17 procent (één zaak) tot een aanklacht.

De organisatie heeft nog geen toegang tot de cijfers van de laatste twintig maanden, maar op basis van eerder ervaringen met interne legeronderzoeken concludeerde Yesh Din vorig jaar in een rapport dat ‘het erg twijfelachtig is dat Israël in staat is om op een onafhankelijke en eerlijke manier onderzoek te plegen’ naar de schendingen die nu in Gaza worden gerapporteerd.


‘Bijna alles is toegestaan in Gaza’

Dat militairen weinig te vrezen hebben van het militair rechtssysteem, heeft volgens Geva ernstige gevolgen. “Er is een totaal gebrek aan rekenschap, en dit creëert straffeloosheid. Hierdoor krijg je een situatie waar militairen weten dat ze weinig te duchten hebben. Bijna alles is toegestaan in Gaza. Ze riskeren weinig, terwijl ze dingen doen die zelfs volgens de eigen wetten en reguleringen en codes van het leger – die al vrij toegeeflijk zijn – niet zouden moeten.”

Uiteindelijk zijn de interne onderzoeken ‘een klein deel van het plaatje’, zegt Geva. Dat er inmiddels zoveel toelaatbaar is voor militairen in Gaza, is volgens haar het grotere geheel. “Het doden van zoveel burgers, alle vernietiging, het doel om Gaza onleefbaar te maken. Dat is de uitkomst van keuzes die zijn gemaakt door de Israëlische regering, en uitgevoerd zijn door het leger – en dat zal niet onderzocht worden door de Israëlische autoriteiten. We kunnen slechts hopen dat het Internationaal Strafhof en het Internationaal Gerechtshof enige aansprakelijkheid dichterbij kunnen brengen.”


Trouw, 06-06-2025 (Isabel Bolle)