[Barst]

Over stereotypes en amalgamen


De stigmatisering van Noord-Afrikanen, van moslims, van zigeuners doet in de nasleep van de moord op Joe Van Holsbeeck pertinente vragen rijzen over onze manier van samenleven, schrijven Jozef De Witte en Patrick Charlier.


HET fatale geweld tegen Joe Van Holsbeeck heeft veel reacties losgemaakt. Ook het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding heeft vele oproepen ontvangen waarvan de aard sterk veranderde naarmate het onderzoek vorderde. De eerste reacties benadrukten dat het duidelijk ging om racisme tegenover autochtone Belgen, terwijl men nadien, in de manier waarop de daders beschreven werden, de onbetwistbare uiting zag van racisme tegenover Noord-Afrikanen. Dat contrast riep bij ons enkele bedenkingen op, net als het feit dat niet alle dramatische gebeurtenissen dezelfde hevige emoties en media-aandacht losmaken. Want wie weet dat onlangs nog een jonge Afrikaan stierf bij de diefstal van zijn gsm?

De 'etnisering' van de persoonsbeschrijving van de daders (,,jonge Noord-Afrikanen'') heeft vrij snel expliciete en bedekte commentaren in de hand gewerkt over het racistische karakter van de feiten. Joe zou, volgens de aanhangers van deze stelling, niet vermoord zijn als hij van Noord-Afrikaanse origine zou geweest zijn. Geen enkel element laat tot op vandaag toe te veronderstellen dat de feiten gepleegd werden vanuit een racistisch motief. Die mogelijkheid moet natuurlijk onderzocht worden door de speurders, maar een verschil in origine tussen een dader en een slachtoffer kan, op zich, nooit voldoende zijn om te besluiten dat er sprake is van racisme. Iedere klacht of bewering dat er sprake is van racisme, moet telkens geobjectiveerd worden door elementen die dat racisme aantonen. Dat is een noodzakelijke voorwaarde vooraleer de antiracisme- of antidiscriminatiewet van toepassing kan zijn, een wetgeving die bedoeld is om alle burgers te beschermen.

Velen zijn op een verkeerd been gezet door de persoonsbeschrijving van de daders die door de gerechtelijke autoriteiten bekendgemaakt en door de media overgenomen werd. Er was bijna geen twijfel over mogelijk dat het om jonge Noord-Afrikanen ging. Alsof in het collectieve onderbewustzijn de gelijkstelling ,,jonge Noord-Afrikanen is gelijk aan crimineel'' leeft. De stigmatisering van die bevolkingsgroep was groot. En zelfs al zouden de daders van die origine geweest zijn, dan nog kan men daaruit geen collectieve verantwoordelijkheid of schuld afleiden. De spijtbetuigingen en de excuses die hun aangeboden werden, moeten zeker in herinnering gebracht worden en zijn nodig om het morele leed te compenseren.

Een tweede amalgaam deed nadien haar intrede. Net zoals eerst de Noord-Afrikanen werden nadien de moslims met de vinger gewezen. Alsof de Belgische moslims zich beperken tot enkel Noord-Afrikanen. Dat is de realiteit van de Belgische islam ontkennen die, naast een belangrijke Noord-Afrikaanse gemeenschap, eveneens bestaat uit Turken, zwarte Afrikanen, Oost-Europeanen, bekeerlingen, Aziaten en waarvan sommigen uit deze religieuze cultuur atheïst of agnostisch zijn.

Vandaag moet men zich hoeden voor de verleiding om het ene amalgaam te vervangen door het andere. Er is geen enkele reden om alle onderdanen van voormalige Oostbloklanden te criminaliseren, en dat met inbegrip van hun minderheden. Evenmin geldt dat voor alle vreemdelingen die zich op administratief vlak in een precaire situatie bevinden. Het gaat over onjuiste stereotypes die niet alleen een gevoel van onrechtvaardigheid, afwijzing en frustratie kunnen veroorzaken, maar die ook haatgevoelens kunnen aanwakkeren en kunnen leiden tot discriminaties en tot verdoken of bloedig geweld.

Er zijn in de tussentijd een reeks vragen gerezen die onze manier van samenleven in vraag stellen, zelf al blijkt nu dat zij niets te maken hebben met de dood van Joe.

In de eerste plaats is het evident dat een racistische houding niet eigen is aan één groep of aan een meerderheid. Geen enkele groep kan zich beroepen op een van nature uit open, gastvrije en respectvolle instelling. Het leren samenleven, de aanvaarding van de andere in zijn verschillen en gelijkenissen vormen zowel een collectieve als een individuele verantwoordelijkheid. Behoren tot een minderheid verhoogt natuurlijk het risico om geconfronteerd te worden met discriminatie, maar het ontslaat die minderheid niet van zijn verantwoordelijkheden en rechtvaardigt geen gedrag of uitlatingen die indruisen tegen de antiracisme- of antidiscriminatiewetgeving.

De tweede vraag is misschien nog gevoeliger. Is een etnische lezing van de criminaliteit aanvaardbaar, gerechtvaardigd en werkbaar? Hoe kan men tegelijkertijd ieder amalgaam en elke veralgemening afwijzen tegenover een bevolkingsgroep en anderzijds een reële of ingebeelde werkelijkheid in aanmerking nemen die ons door sommigen wordt voorgespiegeld? Maskeert een in hoofdzaak etnische aanpak geen andere factoren die bepalend zijn voor criminaliteit: de gezins- en de sociaal-economische situatie, de vervolgingspolitiek van politie en parket? Maar wanneer men de etnische invalshoek op een niet-stigmatiserende wijze combineert met andere factoren, kan dat dan niet toelaten om meer aangepaste preventiemechanismen uit te werken in bepaalde situaties?

We moeten in elk geval lessen trekken uit de initiatieven die al op het terrein genomen zijn. Zij kunnen de basis vormen voor een praktijk en een beleid die tot doel hebben de sociale cohesie te versterken door criminaliteitspreventie en door het responsabiliseren van sociale actoren. We denken bijvoorbeeld aan de cellen diversiteit die door sommige politiediensten opgericht werden, aan de buurtvaderprojecten,

Ondanks het gewelddadig karakter van de feiten en hun tragische afloop, ondanks de beoordelingsfout die gemaakt werd over de origine van de daders, ondanks enkele pogingen tot recuperatie, heeft onze samenleving, in haar geheel, blijk gegeven van gematigdheid, van een grote maturiteit en van een grote verantwoordelijkheidszin. Het Centrum erkent en waardeert de buitengewoon waardige en respectvolle houding en de burgerzin van de familie en de vrienden van Joe. Het ondersteunt de oproepen tot dialoog en engageert zich om hier nog actiever aan bij te dragen.

Jozef De Witte en Patrick Charlier (De auteurs schreven deze bijdrage namens het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding.)


DS, 02-05-2006