[Barst]

De SP.A-kiezer wil brood én spelen


Patrick Janssens heeft een ootmoedige poging gedaan om de afgang van de SP.A bij de verkiezingen van 10 juni te verklaren, schrijft Luk Sanders. Maar er is wel meer aan de hand dan Janssens laat uitschijnen. 'De echte analyse begint waar die van Janssens eindigt.'


De SP.A bleef verward achter op 10 juni en vroeg duiding aan haar ex-expert in marketing en publiciteit. In een ootmoedig rapport analyseerde Patrick Janssens twintig jaar dalende verkiezingsresultaten, met bijzondere aandacht voor 2007. Het dient slechts om een grondig debat op gang te brengen, wat dan tot nieuwe strategieën moet leiden. Maar wellicht gingen ook strategieën vooraf aan het rapport zelf, want soms lijkt het nog minder te zeggen dan wat we al wisten. Drukke speculaties bij de pieken en dalen in 2003 en 2004, vooral in Limburg, maar geen woord over ongeëvenaard stemmenkanon Steve Stunt, wiens abrupte verschijnen en verdwijnen als partijleider toen toch iets kon verklaren. De verrechtsing in Vlaanderen blijkt geen vertrekpunt van analyse te zijn, maar een eindpunt. Dat de Vlaming de PS kotsbeu was, komt aan bod, maar dat hij dat electoraal durft te uiten door niet voor de Vlaamse zusterpartij te stemmen, had Vande Lanotte al begrepen tijdens de campagne (hij opperde de mogelijkheid van asymmetrische coalities), maar staat nu hooguit tussen de regels.

Een analyse die wellicht eveneens ongewenst is wegens niet meteen bruikbaar, is dat de SP.A chronisch lijdt aan een ziekte die de Volksunie (VU) destijds fataal werd: het bereiken van het partijdoel. De federalisering van België had de VU overbodig gemaakt, de sociale promotie van het achterlijke Vlaanderen tot steenrijke gemeenschap heeft de SP.A minder noodzakelijk gemaakt. De lange triomftocht van de PS was er dan logischerwijs omdat het verpauperde Wallonnië haar zo nodig heeft... Of laat die verpaupering zich verklaren door het succes van de partij? Want wat heeft bijvoorbeeld een yuppie als 'Ambassadeur Electro' Schmidt verloren bij een arbeiderspartij? Of waarom dong een narcistische kasteelheer als Jean-Pierre De Clercq onlangs mee naar het voorzitterschap van de PS? Laten we ons niet blind staren op 2007; de afgelopen twintig jaar hebben de Waalse socialisten ideologisch een andere koers gevaren dan de Vlaamse en de Waalse bleek stukken beter aan te slaan.

De SP.A hangt een post-mei-'68-variant aan van het socialisme. 'Post-' geeft aan dat het geen revolutionaire variant betreft. 'Mei '68' wijst op een groeicrisis die het strakke verlichtingsdenken verving door een volwassen pragmatisme, maar het verwijst ook naar de bekendste ideoloog achter die studentenopstand: Herbert Marcuse. Hij legde de vinger op een contradictie in elk socialistisch politicus: als socialist wil hij de machtelozen beschermen tegen de machthebbers, maar als politicus wil hij zelf macht hebben. SP.A-politici kennen daarom een zekere schroom ten aanzien van glamour en macht.

De Franstalige socialisten ondergingen daarentegen mei '68. Hun ministers moesten vernederend instemmen met het buitenbonjouren van hun electoraat uit Leuven. De PS put dan ook uit een ander, typisch francofoon socialisme: het saint-simonisme. Na het uitbreken van de Franse Revolutie verscheen Claude Henri de Rouvroy de Saint-Simon als socialistisch pionier. Vreemde kronkels in zijn denken maakten dat de geschiedenis zijn voorspellingen zelden heeft bevestigd. En al beweerde deze graaf niet te geloven in een maatschappelijke rol voor de adel, toch was zijn denken 'aristocratisch' in de oorspronkelijke platoonse betekenis van 'heerschappij der besten'. Als adept van de meritocratie meende hij dat wetten gefabriceerd moeten worden in een parlement bestaande uit een Kamer der Vernieuwing en een Kamer van Onderzoek. De eerste Kamer moest voor meer dan 2/3 uit ingénieurs civils bestaan, veertig leden van de Académie française en nog wat topjuristen en topindustriëlen. De tweede kamer werd verkozen uit de beste chemici, fysici, biologen… Bovendien strekte het tot voordeel als kamerleden veel grond bezaten, dat gaf blijk van stabiliteit.

Als bedenker van het begrip 'klassenstrijd' meende Saint-Simon dat de samenleving bestond uit drie klassen. De eerste bestond uit vooruitgangsdenkers, de tweede was rijk en conservatief en de derde was het bezitloze proletariaat. Concreet waren er haves en have-nots en onder die haves had je moreel goeden en moreel slechten. De beste haves moesten het voortouw nemen om de derde klasse op te voeden, te helpen én te beschermen tegen de tweede. Maar al was de egalitaire samenleving het theoretische einddoel, de facto meende deze notoire vrijmetselaar dat la classe la plus nombreuse et la plus pauvre het gewoon niet in zich had om haar lot in eigen handen te nemen. Van haar werd hooguit dankbaarheid verwacht voor de aalmoezen die hen in slaap hielden.

Al in het prille België had het saint-simonisme voet aan francofone grond, met een eigen tijdschrift - L'organisation belge - en connecties tot bij Leopold I, maar hun politieke invloed bleef indirect. Dat docteur en chimie Di Rupo en docteur en droit Van Cauwenbergh aan de strenge voorwaarden voldoen om te zetelen in een saint-simonistisch parlement kan toeval zijn, maar dat deze heren acht jaar beurtelings het minister-presidentschap van onze armste regio cumuleerden met het burgemeesterschap van België's twee armste steden (Bergen en Charleroi) is verdacht. Herinner u ter vergelijking de huidige burgemeester van het rijke Leuven, die destijds tussen de zoemende limousines eigenhandig Hertoginnedal binnenkarde in zijn Peugeotje 205, of de burgemeester van Hasselt die zich als partijvoorzitter nog steeds gedroeg als een ongeschoolde cafébaas.

PS-politici zijn doorgaans competent en hebben geen probleem met Vlaanderen. Alleen geeft de economische en politieke situatie van ons land hen een aanleiding voor een klassenstrijd tegen Vlaanderen. Als meest verdienstelijke vooruitgangsdenkers (de eerste klasse) nemen de partijbonzen het op voor het arme Wallonië (de derde klasse). Door te vechten voor steeds meer Vlaams geld (van de rijke, conservatieve tweede klasse) wordt de egalitaire samenleving nagestreefd. Dat beeld van de PS als Robin Hood die vanuit het Ardense Sherwood Forest zijn pijlen richt op de norse Vlaamse rijkaards is een electorale kip met gouden eieren. Intussen zijn Vlaamse arbeiders vooral bang dat ze hun rijkdom moeten delen met migranten en Walen en vinden daarvoor bijval bij het Vlaams Belang, een partij met dezelfde troeven als de PS: onhaalbare einddoelen én een sprookje dat enthousiasmeert (gooi iedereen buiten die eng oogt en het geld valt uit de lucht).

De Waalse kiezer had even de buik vol van de parvenu's die hem bestuurden, maar voorlopig blijft hij wel van hen afhankelijk… en het verhaal blijft mooi. De verhaalloze SP.A is daarentegen al jaren het slachtoffer van haar daadkracht en zakelijkheid. De afgelopen twintig jaar leek alleen gezellige Steve het juiste midden te hebben gevonden. 'Stevaert' wist dat de SP.A-kiezer vandaag nood heeft aan brood én spelen, maar die naam komt niet voor in het zakelijke SP.A-rapport.

Luc Sanders doceert Wijsbegeerte aan de Evangelische Theologische Faculteit Leuven. Hij schrijft samen met Carl Devos een publicatie over politieke ideologieën.


DS, 05-09-2007