[Barst]

China's wilde westen


KRISTOF DECOSTER heeft goed nieuws en slecht nieuws over de rellen tussen Han-Chinezen en Oeigoeren in Xinjiang. Het goede: de berichtgeving erover is al een stuk opener dan bij gelijkaardige rellen vorig jaar in Tibet. Slechter nieuws is dat China opnieuw bewijst niet op een goede manier om te kunnen gaan met zijn etnische minderheden.


Hu Jintao die halsoverkop de G8-top verlaat, 20.000 tot de tanden gewapende oproerpolitiemensen in de straten van Urumqi, internetverbindingen die het plots collectief laten afweten,... Het mag duidelijk zijn: het Chinese bewind is bijzonder bezorgd over de situatie in Xinjiang. Terecht, want de rauwe taferelen doen, meer nog misschien dan aan de gebeurtenissen vorig jaar in Tibet, denken aan het grootschalige etnisch geweld in de Indische deelstaat Gujarat in 2002. Een ogenschijnlijk vredige grootstad die plots verwordt tot een orgie van geweld en pogroms. In India bleek een en ander georchestreerd of toch minstens mogelijk gemaakt door de lokale overheid, in China daarentegen halen de communistische partijbonzen op dit ogenblik alles uit de kast om beide groepen (Han-Chinezen en Oeigoeren) uit elkaar te houden. De 'harmonieuze samenleving' waar Hu Jintao zoniet het hart dan toch de mond van vol heeft, is op dit ogenblik ver weg in Xinjiang.

Het officiële mediabeleid van het huidige Chinese bewind, 'guided public opinion', botst in deze kwestie onzacht op zijn grenzen. China probeert doorgaans te vermijden dat gevoelige thema's de publieke opinie gaan beroeren, door een combinatie van censuur en het zelf proberen sturen van berichtgeving (toch in officiële media), door als het ware de toon te zetten. Maar een neveneffect van dat 'nanny'-mediabeleid is dat het vertrouwen in het waarheidsgehalte van officiële media niet bijster hoog is, bij Han-Chinezen maar zeker bij etnische minderheden. Als Chinese media dus berichten over twee Oeigoerse doden bij interraciaal geweld in een fabriek in Guangdong, wat de concrete aanleiding vormde tot de rellen, hoeft het weinig verwondering te wekken dat bij Oeigoeren al snel geruchten circuleerden van tientallen, en misschien zelfs honderden doden, zeker nadat op het internet filmpjes opdoken van Chinese politie naast een hoop lijken. Enkel als de Chinese officiële media als voldoende betrouwbaar gepercipieerd worden, kan zo'n geruchtenspiraal vermeden worden.

Bemoedigend is wel dat Chinese kranten en tv-stations uitgebreid (zij het nogal eenzijdig) over de rellen berichten, en niet proberen ze dood te zwijgen zoals bij vergelijkbare omstandigheden in de jaren negentig gebeurde. Maar het nieuws uit Xinjiang staat niet helemaal bovenaan, zoals je toch zou kunnen verwachten. En ook de poging om een deel van de buitenlandse pers deze keer wel direct toegang te geven tot Urumqi, zij het aan strikte controles onderworpen (anders dan in het Tibetaanse Lhasa vorig jaar), kunnen we, als we in een goeie bui verkeren, als vooruitgang beschouwen.

Overigens kun je er niet naast kijken: westerse media berichten omzichtiger over deze rellen dan vorig jaar in Lhasa, waar je de stellige indruk kreeg dat Han-Chinese slachtoffers er niet toe deden. Ze lijken lessen getrokken te hebben uit de niet geheel onterechte kritiek uit Chinese hoek dat een aantal westerse mediaconcerns weinig objectief berichtten over de onlusten in Tibet. Nu wordt over het algemeen vrij genuanceerd tewerkgegaan, en wordt bijvoorbeeld moeite gedaan om mensen van beide groepen te interviewen. Expliciete China-bashing blijft voorlopig uit.

Belangrijker dan de rol van de media is nog de voedingsbodem wegnemen voor het ongenoegen bij Oeigoeren. En dan kun je niet om het feit heen dat China toe is aan een ander beleidsmodel om om te gaan met zijn etnische minderheden (waarvan Tibetanen en Oeigoeren de bekendste zijn). Positieve discriminatie van minderheden (bijvoorbeeld bij het toegangsexamen tot de universiteit, of een versoepeling van het eenkindbeleid voor Oeigoerse vrouwen) wordt gekoppeld aan repressie indien nodig. Dat model is anno 2009 niet langer houdbaar. China doet er beter aan reële autonomie te verlenen aan de regio en meer respect op te brengen voor de levensstijl en cultuur van Oeigoeren. Het werkt bijvoorbeeld averechts om de taal en godsdienst van Oeigoeren meer aan banden te leggen dan voor moslims elders in China (die over veel meer vrijheid beschikken dan moslims in Xinjiang).

Chinezen hebben iets met vooruitgang en hebben de neiging om alles plat te bulldozeren wat die vooruitgang dreigt tegen te houden. Eigenlijk blijven de mensen aan de top technocraten die geloven in de maakbare samenleving en dus in de kolonisering van het Chinese wilde westen. China moet op zoek naar een gulden middenweg tussen het streven naar vooruitgang - het contrast tussen het Oeigoerse paard en kar en de Chinese wolkenkrabbers deed ook mij pijn aan de ogen bij een reis doorheen Xinjiang in 2005 - en meer respect voor diversiteit en bewaren van tradities.

Maar ik vrees dat daarvoor eerst de soms aan paranoia grenzende Chinese vrees voor terrorisme en separatisme moet afnemen. Waar hebben we dat nog gehoord.

Kristof Decoster is politiek socioloog.


DS, 09-07-2009