‘Dood de mensen, spaar hun werken’


De verwoesting van de bibliotheek in Leuven oogst over de hele wereld verontwaardiging. Met de aanslag op het erfgoed hebben de Duitsers in de geesten een grens overschreden.


Het centrum van Leuven en de universiteitsbibliotheek smeulen nog na wanneer de Nederlandse oorlogsjournalist Louis Grondijs met rector Paulin Ladeuze Leuven moet verlaten. Wanneer Grondijs contact opneemt met zijn krant NRC, schrijft die op 29 augustus: ‘Leuven Verwoest. (...) Men verzekert dat onder de verwoeste gebouwen zich de hallen der Hoogeschool bevinden, met de onschatbare rijke bibliotheek, die eenig is in Europa. (...) Het is eene straf, die verre en verre over de bevolking van Leuven, verre over het geteisterde België heen gaat. Het is eene kastijding, die al wat er op aarde aan Westersche beschaving bestaat heeft getroffen.’

Hoewel Grondijs rechtstreeks getuige was van de verwoesting, zijn het vooral de kabelberichten van het Oorlogsinformatiebureau in Londen en de verslagen van de Amerikaanse oorlogscorrespondent Richard Harding Davis die internationaal voor beroering zorgen.


‘Oxford of Belgium’

Davis arriveert op 27 augustus in Leuven, in een Duitse oorlogstrein. Vanuit zijn coupé, waarin hij is opgesloten, is hij getuige van de brand die al de stationsbuurt heeft bereikt en een verwoestend spoor door de stad heeft getrokken. Zijn ooggetuigenverslag verschijnt in de New York Tribune. De kop luidt: ‘Duitsers verwoesten Leuven. Vrouwen en geestelijken gefusilleerd.’

Op 29 augustus schrijft The New York Times: ‘Leuven in de as gelegd. Verschrikkelijke daad van Duits vandalisme. (...) een stad met 45.000 inwoners, de intellectuele hoofdstad van de Lage Landen sinds de 15de eeuw, is nu niet meer dan een hoop as.’

Een dag later: ‘De brandstichting van Leuven; een misdaad tegen de menselijkheid. (...) Een daad zonder voorgaande in de geschiedenis van de beschaafde volkeren.’

In de Engelse kranten wordt Leuven omschreven als ‘The Oxford of Belgium’. Ze spreken over ‘verraad aan de beschaving’. The Daily Chronicle schrijft zelfs dat de verwoesting van de universiteitsbibliotheek niet alleen een oorlogsdaad is tegen de Leuvenaars, ‘maar tegen het nageslacht tot aan de laatste generatie’.


Grens

Met de vernieling van de bibliotheek en vele andere historische gebouwen hebben de Duitsers een grens overschreden.

De plunderingen en moorden zijn dan al weken aan de gang, maar het is pas na de aanslag op cultureel erfgoed zoals de bibliotheek dat de geallieerden het propagandabeeld vinden waar ze naar op zoek zijn: dat van de Duitsers als afstammelingen van de barbaarse Attila de Hun. Het gevolg is dat massaal veel Engelsen vrijwillig in dienst treden.

Vóór Leuven was de Eerste Wereldoorlog vooral een politiek-militair conflict, na Leuven is hij ineens een ‘clash van beschavingen’. Een symbool. De echo van een nooit eindigende geschiedenis ook, want in alle oorlogen heeft cultureel erfgoed het onderspit moeten delven, van de ondergang van de beroemde bibliotheek van Alexandrië tot de vernielingen en plunderingen van musea in Syrië.


Erfgoed

Pas na de Tweede Wereldoorlog wordt de ongeschreven regel dat cultureel erfgoed nooit de dupe mag zijn van oorlogen tussen naties, op papier gezet, in de Haagse Conventie van 1954. Maar wanneer de Taliban in Afghanistan in 2001 de boeddha’s uit de 6de eeuw n.C. vernietigen, wanneer tijdens de Tweede Golfoorlog in Irak musea worden geplunderd en wanneer archeologische sites in de nasleep van de Egyptische Revolutie worden gevandaliseerd, haalt protest van de Unesco niets uit.

Dichter bij huis, op 25 augustus 1992, gaat de bibliotheek van Sarajevo in vlammen op. Zeldzame stukken worden vernietigd, net als in Leuven. De brand inspireert de Duitse publicist Wolfgang Schivelbusch om het Leuven van 1914 als ‘het Sarajevo van de Europese intelligentsia’ te typeren.

De symbolische band tussen beide branden is onmiskenbaar. Terwijl de ene brand het begin van de *dramatische twintigste eeuw voor Europa inluidt, sluit de andere brand de twintigste eeuw af, op dezelfde plek waar de Eerste Wereldoorlog begon en op exact dezelfde datum.


Fondsen

Het duurde 22 jaar voor de bibliotheek van Sarajevo, in mei van dit jaar, plechtig werd heropend. Met dank aan fondsen van Europa. De bibliotheek van Leuven werd al na 14 jaar, in 1928, heropend. Met dank aan fondsen van over de hele wereld, maar vooral van Amerikaanse universiteiten.

De wereldwijde verontwaardiging over ‘the sack of Louvain’ versnelde de wil om de bibliotheek zo snel mogelijk te restaureren, met dank aan kunstenaars en intellectuelen die zich zoals nooit tevoren ook in de cultuurstrijd of ‘Krieg der Geister’ gooien.

Zo schrijft de Franse auteur Romain Rolland al op 29 augustus 1914, vier dagen na de brand, vanuit het neutrale Zwitserland een open brief aan Gerhart Hauptmann, Nobelprijswinnaar en boegbeeld van de Duitse letterkunde, om hem aan te manen afstand te nemen van de aanvallen van de Duitsers op de burgers van België en hun cultureel erfgoed. ‘Dood de mensen, maar spaar hun werken’, schrijft hij. Rolland vraagt zich af of Hauptmann zich tot de erfgenamen van Goethe of die van Attila de Hun rekent.

Het antwoord van Hauptmann volgt snel: hij zegt liever afstammeling te zijn van de Hunnenkoning dan dat op zijn grafschrift ‘Söhne Goethes’ gebeiteld staat.


DS, 29-08-2014 (Yves Delepeleire)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB