Te veel medisch screenen maakt gezonde mensen ziek


We laten ons almaar vaker testen en krijgen daardoor vaker te horen dat we ziek zijn, of het misschien kunnen worden. Zo kun je levens redden, maar ook beschadigen, besluit een Nederlands rapport. Het KCE hoopt het debat daarover ook hier te openen.


Diabetes type 2 is een ernstige ziekte en hoe vroeger je erbij bent, hoe minder kans op ernstige gevolgen. Dat zou je denken. Maar dat klopt niet altijd. Met de diagnose ‘prediabetes’ worden veel mensen onnodig patiënt, legt dokter Ann Van den Bruel uit. De directeur van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) en hoogleraar huisartsgeneeskunde aan de KU Leuven houdt zich al twintig jaar bezig met ‘diagnose-expansie’, het verschijnsel waarbij steeds meer diagnoses worden gesteld, in een vroeger stadium en ook bij mildere symptomen. Kortom: als je een patiënt aan genoeg onderzoeken onderwerpt, komt die daar zelden als 100 procent gezond uit.

“Zo werd het tien jaar geleden belangrijk om prediabetes te behandelen”, vertelt Van den Bruel. “Je glucoseprofiel kan duidelijk afwijken of een beetje. Dat laatste heet dan prediabetes, een voorstadium, want we denken al snel in een lineair patroon waarbij je later in de echte ziekte verzeilt. Wat blijkt als je die mensen opvolgt? Twee derde krijgt nooit diabetes. Het heeft geen zin om hen met agressieve medicatie te behandelen. Zelfs het derde dat wel diabetes ontwikkelt, heeft met die vroegtijdige medicatie geen lagere kans op hartinfarcten, blindheid of amputaties.”


Lange wachtlijsten

In een rapport trekt de Nederlandse Raad Volksgezondheid & Samenleving (RVS) aan de alarmbel. We weten meer en we kunnen meer detecteren. Dat is een goede ontwikkeling, maar het gaat om de balans. Straks is bijna iedereen ziek. Laagdrempelige en steeds vroeger gestelde diagnoses en screenings veroorzaken onrust bij de patiënt, de kosten lopen op en de gepaste behandeling van patiënten met ernstigere klachten wordt uitgesteld. Bij onze noorderburen is het debat daarover geopend. De individuele patiënt kan er wel baat bij hebben om vroegtijdig een diagnose te krijgen. Maar als je goed zoekt en veel test, vind je uiteindelijk bij iedereen iets afwijkends. En de maatschappij draagt de kosten.

Volgens het rapport wordt diagnose-expansie aangejaagd door het grote belang dat we aan onze gezondheid hechten, hyperspecialisatie onder artsen en wetenschappers, en door het verdienmodel van de medische industrie. Het menselijk lichaam is een onuitputtelijke bron van inkomsten. Onze behoefte aan controle en uitsluiting van risico’s vertroebelt de nadelen van de toegenomen diagnostiek, screening en bredere ziektedefinities. De vraag van patiënten neemt toe en de zorgverstrekkers zijn overbelast, denk maar aan de lange wachtlijsten bij radiologen en dermatologen.

Waarop moeten we ons dan prioritair richten? Volgens het klassieke mantra is dat preventie. Meestal verstaan we daaronder screenings, bijvoorbeeld op prostaatkanker. Maar meer dan een derde van de mannen boven de 60 die sterven aan iets anders, blijkt ook prostaatkanker te hebben. Ze zijn dus niet áán, maar mét prostaatkanker overleden. Als je mannen boven de 60 zou screenen, dan worden velen van hen nodeloos kankerpatiënt. Met een verlaagde levenskwaliteit, kans op ernstige complicaties en overbelasting van de zorgsector tot gevolg.

Dat geldt bij nogal wat screenings. Al wil Van den Bruel ze daarom niet allemaal op de schop. “Je moet de voordelen afwegen tegenover de nadelen. Het screeningsprogramma moet voldoen aan de nodige kwaliteitsvereisten. Ik heb bijvoorbeeld een probleem met ‘Euromelanoma’, een initiatief waarbij dermatologen een week lang gratis screenen op melanomen. Maar het is nooit aangetoond dat dit een positief effect heeft. Het aantal diagnoses is uiteraard fel gestegen, want we vinden veel meer kleine, beginnende huidkankers. Toch blijft het aantal agressieve, gevorderde huidkankers stabiel. De screening levert dus niet veel op, terwijl de capaciteit bij dermatologen vermindert.”


Verstandige keuzes

“Mensen die een verdacht vlekje hebben opgemerkt worden met een wachtlijst geconfronteerd. Net zoals je beter geen CT-scans of MRI’s neemt van knieën van 60-plussers die al lang last hebben van een pijnlijke knie. Je zult altijd wel iets vinden, maar dat komt door normale slijtage.”

Hetzelfde geldt voor routinecontroles bij patiënten die genezen zijn verklaard, bijvoorbeeld van kanker. “We blijven die mensen opvolgen en laten hen elk jaar terugkeren voor een scan of een bloedonderzoek. Dat veroorzaakt angst. Bij een negatieve uitslag kun je hen wel geruststellen, maar dat is van korte duur. Ze leven al snel weer toe naar de volgende scan. En we zien dat die heel vaak helemaal niets opleveren. Als iemand hervalt, wordt dat vaker duidelijk door symptomen en maar zelden door jaarlijkse controles. De tijd en de middelen die we in dat soort activiteiten stoppen, kunnen we beter besteden aan mensen die wel ergens last van hebben.”

Baat het niet, dan schaadt het niet, redeneren veel artsen en patiënten. Maar Van den Bruel roept zorgverleners op om verstandige keuzes te maken, te waken over de balans tussen voor- en nadelen. Zeker nu de technologische mogelijkheden toenemen. Beter omspringen met mensen en middelen is één zaak, daarnaast is het beter om te voorkomen dan te genezen. “Laten we inzetten op een gezonde levensstijl: roken ontmoedigen en mensen stimuleren om gezond te eten en geregeld te bewegen.”


DS, 07-05-2025 (Frederic Eelbode)