We weten niet meer hoe waardevol de vrijheid is


Vandaag ontdekken wij Europeanen hoe weinig vanzelfsprekend welvaartsstaat, vrijheid en vrede zijn, schrijft Filip Rogiers. We zijn eraan gewend, en daardoor zijn we verwend.


De nalatenschap van mijn vader (1926-2009) past in een schoenendoos. Pronkstuk in die doos is een schoolcahier met een inktzwarte kaft en een blauwomrand etiket. Duitsch. Grammer. 2e Handel, St Paulus staat er in zijn streng, puntig handschrift. Halfweg het cahier, na datief en accusatief, blijven de pagina’s leeg en hoor ik in mijn verbeelding de Luftwaffe naderen. Het is mei 1940.

Daar moest ik aan denken toen ik begin mei voor de klas stond van een gymnasium in het Oostenrijkse Köflach in het kader van Erasmus+. “Ein in Gefangenschaft geborener Vogel kennt die Freiheit nicht”, oreerde ik daar in mijn beste ChatGPT-Duits. “Aber ein frei geborener Vogel weiß nicht, wie wertvoll Freiheit ist.”

Mijn vader is geboren in 1926, ik in 1966, de leerlingen omstreeks 2006. Veertig jaar terug, veertig jaar vooruit. En toch, zei ik, lijkt mijn wereld nog altijd meer op die van hen dan de wereld van mijn vader op de mijne. En of ze enig idee hadden wat zij en ik dan nog gemeen zouden kunnen hebben, vroeg ik?

“Krasse Sneaker!”, wees er een naar mijn kikkergroene schoenen.

Ook, maar neen. We zijn geboren in een vrij en welvarend land, in een democratie en in vrede. Dat laatste nuanceerde ik prompt voor de drie Oekraïense leerlingen in de klas. Mijn scherpe, puntige vader had het vast ver kunnen schoppen en ook mijn moeder (1930) mocht graag vertellen hoe goed ze als kind wel was geweest in stijl en stellen, maar hun beider schoolcarrière werd door de oorlog in de knop gebroken.

Vandaag ontdekken wij, of we nu de twintig of de zestig naderen, hoe weinig selbstverständlich democratie, welvaartsstaat, vrijheid, vrede zijn. Elke dag stapelt het bewijs voor de verwoestende kracht van het tegendeel zich op. We blijken in een biosfeer geleefd te hebben, een laboratorium van de geschiedenis. We raakten gewend aan vooruitgang, het maakte ons verwend. “En nu staat datzelfde laboratorium op springen”, schreef Geert Mak jaren geleden al.

In zijn magistrale boek Europa Europa!, over de dichters van de Grote Oorlog, citeert Geert Buelens de Russische dichter Alexander Blok (1880-1921): “Wij weten niet precies wat ons nog te wachten staat, maar in ons hart is de naald van de seismograaf al verschoven.”

We zetten gruwelijke foto’s op sigarettenpakjes, we sensibiliseren hardrijders langsheen de autosnelweg met foto’s van autowrakken en diepe verwondingen, maar we zijn er nooit in geslaagd om ‘Europa’ terdege te verkopen. Het was te lang de saaiste les van het jaar. EGKS, EEG, EU. Commissie, Raad, Parlement. Verdrag zus, verordening zo. Kerkhof voor nationaal gebuisde politici.

Voor ik over de vogel begon, vroeg ik aan de leerlingen wat als eerste door hun hoofd schoot als ik het woord “Europa” liet vallen? “Dieser verdammte Deckel auf der Plastikflasche!”

Als het laboratorium springt, zal het punt niet zijn dat we het niet geweten hebben, wel dat we de waarde van vrede, vrijheid, democratie niet gevóéld hebben. Omdat we niet meer voelden wat er kan gebeuren als het de wereld daaraan ontbreekt. Europa bleef te veel ratio en was te weinig ziel.

Er is nu een momentum. Nu voelen we elke dag iets meer wat er op het spel staat. Ik zie de Oekraïense leerlingen van Köflach knikken. In mijn eigen klas, in Koekelberg, heb ik Stanislava of Evelina ook nog nooit betrapt op Brawlstars spelen. Die willen leren, meneer. Omdat ze wéten.

In die zin vormen eerder wij, producten van de trente glorieuses, een verloren generatie. Wij, de in vrijheid geboren vogels die nu trumpiaans scabreus op die vrijheid scheißen. De volgende generatie daarentegen kunnen we nog winnen.

Filip Rogiers is leraar en schrijver


Blog DS, 03-07-2025