Tien redenen waarom de Senaat afschaffen een historische vergissing is


De geplande afschaffing van de Senaat is een fausse bonne idée, stelt David Van Reybrouck. Op papier lijkt ze evident, in de praktijk is ze onbegrijpelijk. Het land gaat erop achteruit en de burger verliest opnieuw inspraak.


De federale regering mag op veel vlakken diep verdeeld zijn, over de toekomst van de Senaat heerst eensgezindheid: die mag kennelijk weg. Het voorstel voor de afschaffing moet straks een tweederdemeerderheid zien te krijgen in beide kamers – het gaat immers om een wijziging van de grondwet, en wát voor een: de afschaffing van ons ‘Hogerhuis’ na tweehonderd jaar dienst. Maar de oppositie sputtert niet tegen. Daarmee lijkt het pleit beslecht: België evolueert stoemelings van een tweekamerstelsel naar een eenkamerstelsel. Dat is een historische vergissing en wel om volgende redenen.


1. Zelf-sabotage is geen argument

Sinds 2014 zijn de bevoegdheden van de Senaat drastisch ingeperkt, waardoor de werkingsmiddelen nu weggesmeten geld lijken. Zo is het niet moeilijk. Eerst neem je van een instelling zowat alle functies weg en vervolgens stel je cynisch vast dat ze geen nut heeft. Die “vernederende behandeling,” aldus Marc Verdussen, hoogleraar grondwettelijk recht aan de UCL, leidde tot “de kroniek van een aangekondigde dood”.


2. Geen besparing

De afschaffing van de Senaat is een symbooldossier gepresenteerd als een bezuinigingsoperatie. Maar voor de centen hoef je het niet te doen. De grootste onkosten blijven bestaan: het personeel verhuist naar de Kamer en de gebouwen moeten onderhouden blijven. Eigenlijk besparen we hooguit 8 miljoen euro. Op een federale begroting van 200 miljard is dat ... 0,004 procent. En o ja, het geld van de partijdotaties in de Senaat wordt niet geschrapt. Dat gaat naar de Kamer.


3. West-Europese landen zijn bicameraal

Al onze naburige landen kennen tweekamerstelsels: Nederland, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Oostenrijk, Spanje, Italië ... De enige eenkamerstelsels in onze directe omgeving? Luxemburg, Liechtenstein, Andorra en Monaco. Wereldwijd werken tal van grootmachten met een senaat. Landen als Japan, Brazilië, India, Australië en tot voor kort de VS geloven dat een tweekamerstelsel tot betere wetten, spreiding van de macht en extra checks-and-balances leidt.


4. Federalisme vergt overleg

Een land met meerdere deelstaten heeft een parlement met meerdere kamers nodig. In de VS is het land vertegenwoordigd in het Congres en de staten in de Senaat. België denkt met één kamer te kunnen volstaan, maar wordt nu al door de rechter veroordeeld voor zijn slechte klimaatbeleid door gebrekkig overleg. En straks “riskeren we nog meer tussenschotten”, zegt professor Verdussen – tussen de federale staat en de deelstaten en tussen de deelstaten onderling. Landen die federaal én unicameraal zijn, komen nagenoeg nergens voor. Ja, Venezuela, een van de corruptste en armste landen ter wereld. En eilandstaten als de Comoren, Micronesië en Saint Kitts en Nevis – samen hebben ze minder inwoners dan Brussel.


5. Bric-à-brac

Premier Bart De Wever (N-VA) was er enkele weken geleden snel bij om minister-president Oliver Paasch (ProDG) van de Duitstalige Gemeenschap gerust te stellen: als de Senaat wordt afgeschaft, wil hij de gegarandeerde vertegenwoordiging van de Duitstaligen in de federale politiek elders onderbrengen. Het gerucht ging namelijk dat de Duitstaligen tegen de afschaffing van de Senaat zouden stemmen. Terecht natuurlijk. Maar wat er in de plaats komt is bric-à-brac: om de Senaat af te schaffen, gaan ze hem ergens in de Kamer toch weer een beetje invoeren. Zo blijf je bezig.


6. Minder macht voor Vlaanderen

Ook de Vlamingen gaan erop achteruit. Vlaams-nationalisten stellen de Senaat voor als belgicistisch, maar dat klopt niet. Dankzij de Senaat hebben 29 leden van het Vlaams Parlement federale macht. Ze beslissen mee over de grondwet en de staatshervorming. Ze benoemen leden van het Grondwettelijk Hof, de Raad van State en de Hoge Raad voor Justitie. Ze hebben toegang tot internationale parlementaire organisaties (Raad van Europa, OVSE, enzovoort). Dat alles wordt weldra weggegooid. Onbegrijpelijk. Het lijkt wel op Brussel-Halle-Vilvoorde: ook dat was een symbooldossier voor de Vlaams-nationalisten, ook toen kwam het in de praktijk neer op minder macht voor de Vlamingen in Brussel.


7. Meer macht aan de particratie

De afschaffing van een van onze twee parlementen is ondoordacht. In 2014 werd de legislatuur al opgetrokken van 4 tot 5 jaar. Toen was de redenering: de formatie duurt steeds langer, de campagne start steeds vroeger, er blijft nog maar weinig tijd over om te besturen. Wat er niet bij werd verteld, is dat de Belg daarmee 20 procent aan macht moest inleveren ten voordele van de particratie. In een volwassen leven van zestig jaar stemt de Belg nu nog maar twaalf keer federaal in plaats van vijftien keer. En we hébben al zo weinig invloed.

Die drastische inperking van de democratie is nooit gecompenseerd. Het gaat zelfs van kwaad naar erger. Wij gaven de partijen langer macht en als dank ontnemen ze ons nu ook nog een forum. Het is onbegrijpelijk dat de socialisten, die een eeuw geleden zo hebben gestreden voor het algemeen stemrecht, akkoord gaan met de verdere verschrompeling van de democratie.


8. Geen toekomstproject

De botte afschaffing van de Senaat staat in schril contrast met frisse ontwikkelingen elders in Europa. Parijs, Brussel en Aken kopieerden de permanente burgerdialoog van Duitstalig België, waar het verkozen parlement input krijgt van een gelote burgerraad. In Marseille en Milaan zijn vaste burgerberaden van start gegaan, net zoals in de Oostenrijkse deelstaat Vorarlberg en het Franse departement Haute-Garonne. Steden als Kopenhagen, Lissabon en Rennes gaan er momenteel mee aan de slag. Betere politiek begint met meer participatie, niet met het domweg slopen van wat men heeft laten verkrotten.


9. Weerbare democratie

Als je de burger 20 procent inspraak ontzegt, moet je dat vroeg of laat goedmaken. Dit is het moment. Maak van de Senaat een burgerparlement, naar analogie met Duitstalig België. Nu het vertrouwen in de politiek jaar na jaar afkalft, zeker bij jongeren, is het nodig om onze democratie weerbaarder en inclusiever te maken. Een geloot burgerparlement met roulerende deelnemers zou een adviserende rol kunnen spelen bij grote, maatschappelijke langetermijnvraagstukken.


10. Deze tijd vraagt om een chambre de réflexion

We leven in historische tijden. We staan voor kolossale uitdagingen op het vlak van defensie, AI, klimaat en geopolitiek. Net nu hebben we een gremium nodig waar de waan van de dag en de particratie minder spelen, een plek waar stemmen uit de verschillende gemeenschappen, gewesten en geledingen van ons land rustig met elkaar kunnen overleggen. De voorbije twee eeuwen is de Belgische Senaat meermaals hervormd. Ook nu moeten we er weer een parlement van maken dat er werkelijk toe doet. Afbraak is echter een fausse bonne idée.


DS, 12-07-2025 (David Van Reybrouck)