“Ik heb vroeger zoveel lol beleefd in Gaza. Nu beginnen mijn vrienden er naar de dood te verlangen”


Weinig mensen kennen Israël en Palestina zo goed als Brigitte Herremans. De Midden-Oosten-experte heeft het gehad met enerzijds-anderzijdspraatjes over Gaza. “Er is een genocide aan de gang. Ik heb geen geduld meer met mensen die zeggen dat dit een ‘complex’ probleem is.”


“Ik ben niet volslagen pessimistisch”, zegt Brigitte Herremans aan het eind van een lang gesprek, alsof ze zichzelf moet overtuigen. Ze vertelt dat ze deze week in Gent een inleiding gaf bij een vertoning van No other land, een film over de uitdrijving van Palestijnse families uit enkele dorpen op de Westelijke Jordaanoever, door het Israëlische leger. Ondanks het uitstekende weer zat de zaal vol. “Ik bespeurde een grote honger naar informatie bij al die mensen. Even goed overvalt me vaak een gevoel van moedeloosheid. Van bitterheid ook. Heeft al mijn engagement van de laatste dertig jaar ergens toe geleid? Waarom is er niet méér respect voor mensenrechten en méér solidariteit met het Palestijnse volk? Waarom zie ik alleen achteruitgang?”

Herremans reisde in 1994, toen ze veertien jaar oud was, voor het eerst naar Israël en Jordanië. Dat was het begin van een levenslange passie. Ze besloot Arabisch en Hebreeuws te studeren. Ze ging aan de slag bij Pax Christi en Broederlijk Delen, als Midden-Oosten-experte. Ze leidde burgers, journalisten en politici rond in Gaza, op de Westelijke Jordaanoever en in Israël, tot de Israëlische autoriteiten haar in 2016 de toegang tot hun land ontzegden. Tegenwoordig werkt ze als postdoctoraal onderzoekster, gespecialiseerd in mensenrechten, aan de UGent en als docent Midden-Oosten aan de UAntwerpen.

Herremans vertelt, met enige zin voor provocatie, dat ze de laatste jaren “geradicaliseerd” is. “Ik heb eerlijk gezegd niet veel geduld meer met kennissen die, wanneer Gaza ter sprake komt, zeggen dat het toch een ‘complex’ probleem is. Wat is er eigenlijk complex als je hoort dat amputaties er nu zonder verdoving plaatsvinden? Ik heb geen zin meer in debatten met oude, witte mannen die expert in alles zijn en mij dan beginnen uitleggen dat ‘Hamas een terreurorganisatie is’. Dit is geen verhaal met twee verantwoordelijken die evenveel schuld dragen. Ik ben klaar met dat soort enerzijds-anderzijds-praatjes. Er is een genocide aan de gang. Dan kan je alleen nog fermer aan de kant van de slachtoffers gaan staan.”


Hoort u nog vaak vrienden in Gaza?

“Ja, natuurlijk. En dat zijn onbeschrijflijk moeilijke gesprekken. Ik heb vroeger zoveel lol beleefd in Gaza. Er kwamen toen al weinig westerlingen, omdat je er zo moeilijk kon komen. Als het toch lukte, was het altijd feest. (lacht) Dan werden alle registers opengetrokken. Ik werkte er vooral met mensen uit de theaterwereld. Die doen nog altijd voort, ook nu ze geen theater en vaak geen huis meer hebben. Ze organiseren workshops met kinderen, om hun traumatische herinneringen te verwerken. Dat is prachtig om te zien. Maar de laatste weken zie je de gevolgen van de voedselblokkade volop toeslaan. Ze zijn zo moe. Ze hebben geen energie meer. Je merkt dat ze naar de dood beginnen te verlangen.”


Wat zeggen ze dan?

“Dat het mag stoppen. Ze willen geen amputatie moeten meemaken. Ze willen hun kinderen niet zien verbranden in een bombardement. Ze slaan maaltijden over om de rest van het gezin te sparen. Ze zeggen: als er een grote bom valt die ons allemaal meeneemt, zijn alle problemen opgelost. De gruwel heeft hen lam geslagen. Alle levensvreugde is weg.”


In 2015 was u voor het laatst in Gaza. Dat was toen al een openluchtgevangenis. Kon u zich voorstellen dat het nog zoveel erger kon worden?

“Nee, dat had ik niet verwacht. Ik had niet verwacht dat de Palestijnen veroordeeld zouden worden tot een bestaan dat minder dan menswaardig is. Ik had ook niet verwacht dat een meerderheid van de Israëli’s ermee zou instemmen dat een ander volk, om hun ‘veiligheid’ te vrijwaren, zou worden uitgeroeid. Op de sociale media in Israël is de genocidaire praat ronduit choquerend. Ik kon me evenmin voorstellen dat de wereld zo onverschillig zou reageren. En ik had niet gedacht dat onze politici zo laf zouden zijn. Onze premier plengde een traan in Oekraïne, maar verstopt zich, als het over Gaza gaat, achter wolligheid.”


De Wever zei twee weken geleden dat wat in Gaza gebeurt “niet meer om aan te zien is”. Vond u dat wollig?

“Ik vind het moeilijk om hem, nadat hij eerst achttien maanden gezwegen heeft, nog te geloven. De Wever had al veel eerder een paar heel simpele dingen over mensenrechten kunnen vertellen. Hij had oprechte empathie kunnen tonen met de tienduizenden slachtoffers in Gaza. Maar hij besliste om dat niet te doen. Hij zet nu een stap in de goede richting, maar keerde zijn kar pas toen de omstandigheden hem daartoe dwongen. Er ontstond druk in de coalitie, er doken voorzichtige tegenstemmen op bij de N-VA, er was de publieke opinie. Daardoor lijken zijn woorden nogal berekend. Nee, dan vond ik Alexander De Croo een pak moediger als eerste minister. Die vond respect voor het internationaal recht wél belangrijk.”


De N-VA niet?

“Iemand als Michael Freilich (parlementslid en voormalig hoofdredacteur van ‘Joods Actueel’, red.) mocht mee onderhandelen over de Gaza-resolutie waarover de meerderheid het deze week eens is geworden. Dan stel je het internationaal recht niet voorop, neen. Toen de N-VA twintig jaar geleden werd opgericht, verdedigde ze het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen met evenveel vuur als dat van de Koerden of de Catalanen. Maar toen de N-VA groter werd, mochten enkele pro-Israëlische stemmen, zoals Freilich, de koers gaan bepalen. Vanaf dat moment werd fundamentele kritiek op Israël onmogelijk.”

“Peter De Roover is een frappant voorbeeld van die bocht. Peter is ooit nog mee op missie naar Israël en Palestina geweest. Hij heeft de impact van de Israëlische bombardementen op Gaza toen met eigen ogen aanschouwd. Hij weet goed hoe het allemaal in elkaar zit. Maar bij het begin van de oorlog zei hij dat het internationale recht ‘ook geen bijbel’ is. Ook Peter had zich laten overrulen.”


Wat vindt u eigenlijk van de Gaza-resolutie van de Arizona-partijen?

“Er staan heel wat goede dingen in. Het belangrijkste lijkt mij dat België zich ondubbelzinnig achter het Internationaal Strafhof schaart. Dat was nodig na de recente uitspraken van De Wever. Ik vond het schandalig dat hij zei dat België Benjamin Netanyahu wellicht niet zou arresteren wanneer die hier zou arriveren. Een premier onwaardig. De meerderheidspartijen zeggen nu duidelijk dat de internationale rechtsorde niet zomaar kan worden afgebroken.”

“Maar wat in de tekst gezegd wordt over de erkenning van de Palestijnse staat, is natuurlijk onvoldoende. Pure symboliek. Wie schrijft dat Hamas eerst ontmanteld moet worden, legt de lat zo hoog dat je er vervolgens alleen maar onderdoor kan.”


En het vredesinitiatief van de Franse president Emmanuel Macron? Ook symboliek?

“Ik moet positief zijn. Alles is beter dan de stilte van het afgelopen anderhalf jaar. Die was zo oorverdovend dat ik me begon af te vragen of een nucleaire bom op Gaza nog meer dan een rimpeling zou veroorzaken. Wat Macron doet, is dus goed. Een stap vooruit. Maar tegelijk kan ik al mijn kennis natuurlijk niet overboord kieperen.”


Wat bedoelt u?

“Met zo’n vredesconferentie kunnen de Europese leiders hun schuldig verzuim van de laatste jaren niet wegnemen. Ze hadden Israël er bij de start van de oorlog op moeten wijzen dat er grenzen zijn aan zelfverdediging. Dat hebben ze níét gedaan. Ze gaven Netanyahu carte blanche voor zijn wraakoperatie.”

“Ze hebben de genocide zelfs ondersteund. Toen Israëlische drones twee weken geleden een boot met hulpverleners en mensenrechtenactivisten aanvielen op de Middellandse Zee, konden die rekenen op de hulp van Malta, een lidstaat van de Europese Unie. Dat was dus actieve medewerking aan een internationaal misdrijf.”

“Het is cruciaal dat dat soort schendingen van het recht een halt wordt toegeroepen. Dat lukt niet met een vredesconferentie. Maar het is wel véél belangrijker dan de erkenning van de Palestijnse staat.”


Omdat die Palestijnse staat er toch niet komt?

“Het paradigma is helemaal veranderd. Het gaat al lang niet meer over zelfbeschikking. Het gaat nu over het recht van de Palestijnen om simpelweg te bestáán. Ze worden uit Gaza verdreven, terwijl de kolonisten op de Westelijke Jordaanoever elke dag nieuwe dorpen vernietigen en ngo’s het werken onmogelijk maken. Laten we ons dus niet veel te focussen op die voornamelijk symbolische erkenning van de Palestijnse staat.”


Dat zou u vroeger nooit gezegd hebben.

“Toen ik in 1994 voor het eerst in Israël op bezoek was, geloofde ik, in al mijn jeugdige naïviteit, dat mensen als Yitzak Rabin (de toenmalige Israëlische premier, red.) echt iets wilden veranderen. Ik volgde het Oslo-vredesproces op de voet. Ik geloofde dat de Palestijnen eindelijk gelijke rechten zouden krijgen. Ik dacht echt dat er een Palestijnse staat zat aan te komen. Maar nu, zoveel jaar later, besef ik dat de Israëlische leiders toen nooit de bedoeling hadden om de bezetting van de Palestijnse gebieden stop te zetten. Ze draaiden de hele wereld een rad voor ogen. Ze wilden de bezetting bestendigen en uitbreiden.”


Dus u gelooft niet dat de Palestijnen veel beter af zouden zijn, indien Rabin in 1995 niet vermoord was?

“Dat geloof ik niet, neen. Ik ontken niet dat Rabin aan het einde van zijn leven veranderd was. Ooit gaf hij het bevel om de botten van de Palestijnen te breken met de stenen die ze hadden gegooid. Later begon hij hen als mensen te zien. Maar een paar weken voor hij vermoord werd, zei Rabin wel dat er ‘nooit’ een Palestijnse staat zou komen. Hij heeft die ook nooit erkend. Hij erkende alleen het recht van de PLO om de Palestijnen te vertegenwoordigen.”

“De Palestijnse leider Yasser Arafat, die Israël wél had erkend in 1988, is in 1993 meegestapt in de Oslo-akkoorden omdat hij het mes op de keel had. Hij dacht wellicht: we buigen dat vredesakkoord later wel in ons voordeel om. Maar hij heeft zichzelf schromelijk overschat. Wijlen Edward Saïd had dat meteen begrepen. Hij noemde de Oslo-vredesteksten, geheel terecht, het ‘Versailles van de Palestijnen’.”

“En Hamas reageerde in de taal die het best beheerst: die van terreur en geweld. Hamas begon vanaf 1993 zelfmoordaanslagen te plegen. Dat heeft Israëli’s en Palestijnen volledig van elkaar vervreemd. Ik heb nog Gazaanse vrienden die in de jaren 90 naar de disco in Tel Aviv trokken. Dat is nu nauwelijks nog voorstelbaar. Door die zelfmoordaanslagen is er in Israël een totaal wantrouwen en een minachting tegenover de Palestijnen ontstaan.”


Waarom blijven alle Europese leiders die tweestatenoplossing dan toch mordicus verdedigen?

“Omdat er geen alternatief is.”


Maar het is wel een illusie?

“Ik heb, in alarmerende EU-rapporten, ondertussen al zeker dertig keer gelezen dat ‘het venster voor de tweestatenoplossing zich aan het sluiten is’. In werkelijkheid is het al lang dicht. De Israëlische regering praat al een hele tijd over de annexatie van de Westelijke Jordaanoever. Maar nu is ze die ook volop aan het uitvoeren. Netanyahu rekent erop dat de EU te mak of te verdeeld zal zijn om te reageren. Hij gaat ervan uit dat ook de Verenigde Staten er niet om zullen malen.”


Donald Trump liet Israël deze week, bij zijn trip door het Midden-Oosten, links liggen. Gelooft u dat hij de druk op Netanyahu echt zal opvoeren?

“Ik blijf sceptisch. Toen Steve Witkoff, de Amerikaanse gezant voor het Midden-Oosten, deze week de families van de gijzelaars ontmoette, sprak hij weinig respectvol over de Israëlische regering. Trump geeft de indruk dat hij Netanyahu stilaan wil stoppen.”

“Maar fundamenteel laten de Amerikanen hem toch begaan. Netanyahu heeft op 2 maart eenzijdig het staakt-het-vuren opgezegd. Het is dus Israël dat verantwoordelijk is voor de huidige escalatie. Maar dat krijgt Amerika nog altijd niet gezegd. De Europeanen zijn dan weer hopeloos verdeeld.”

“België laat voorlopig na om zich aan te sluiten bij de groep van landen die een herziening vragen van het Europese associatie-akkoord met Israël. De Gaza-resolutie van deze week vraagt dat nochtans expliciet. Wat blijft er over van ons progressieve imago als minister van Buitenlandse Zaken Maxime Prévot die vraag niet uitvoert?”


De Wever zei vorig weekend dat een erkenning van een Palestijnse staat dreigt neer te komen op een beloning voor terrorisme.

“Het omgekeerde is waar. Wie de Palestijnse staat niet erkent en Israël een vrijgeleide geeft om die tegen te houden, doet Hamas een cadeau. Wie de rechteloosheid in stand houdt, dreigt Hamas alleen maar sterker te maken. Natuurlijk is Hamas een terreurbeweging. Maar de geschiedenis leert dat je ook met terreurbewegingen moet onderhandelen, zoals men in Noord-Ierland gedaan heeft met het IRA. Je kan Hamas onmogelijk militair verslaan. Het is ook een politieke beweging die, of je dat nu leuk vindt of niet, over een draagvlak bij de bevolking beschikt.”


Begrijpt u dat de Israëlische bevolking sinds de Hamas-aanslag van 7 oktober 2023 met de daver op het lijf zit?

“Ja, dat begrijp ik. Dat was voor veel Israëli’s en Joodse mensen een herinnering aan de Shoah. Ik sprak een vriend die zei: mijn grootouders voelden zich even opgejaagd als in de jaren 40, in de bossen van Oekraïne. Het was een van de grootste rampen uit de Israëlische geschiedenis. Maar het was niet de ‘existentiële bedreiging’ die Netanyahu ervan gemaakt heeft. Israël heeft het op zeven na sterkste leger van de wereld. Het beschikt over kernwapens. Het moet echt niet vrezen dat het van de kaart wordt geveegd.”

“Een grote meerderheid van de Israëli’s denkt ondertussen echter wel zo. Daniel Bar-Tal, een Israëlisch psycholoog, spreekt van een bunkermentaliteit. De dominante psyche in Israël is: we moeten ons ingraven, het maakt niet uit wat er met de Palestijnen gebeurt. Het probleem is dat er nauwelijks nog mensen zijn die Netanyahu daarin tegenspreken. Er bestaat al lang geen linkerzijde meer in Israël. En de vredesbeweging is niet meer wat ze was in de jaren 90.”


Maar er is in Israël toch nog altijd protest tegen de oorlog?

“De Israëli’s zijn boos over het lot van de gijzelaars. Het lot van de Gazanen, daar malen de meesten niet om. Als de gijzelaars vrij zijn, mag Gaza van de kaart worden geveegd. Er zijn nog wel wat organisaties die protesteren en die borden omhoog houden met foto’s van kinderen uit Gaza. Maar zij worden nauwelijks getolereerd.”


Dus ook de gedachte dat een vertrek van Netanyahu alles zal veranderen, is een illusie?

“Dat is een totaal fout idee, ja. Netanyahu is een corrupte clown. Hij koppelt zijn eigen overleven aan de vernietiging van Gaza. Maar hij is, in zekere zin, ook een briljant politicus. Hij is een aanhanger van het revisionisme, een vrij marginale stroming bij de start van het zionisme. De revisionisten stuurden nooit aan op een deal met de Palestijnen. Ze wilden altijd al een ijzeren muur bouwen rond het Joodse volk om het te beschermen tegen de Arabieren. Wel, die gedachte heeft Netanyahu mainstream gemaakt. Een vredesduif maakt geen enkele kans meer in de Israëlische politiek.”


Noemt u Israël eigenlijk nog een democratie?

“Natuurlijk niet. Het is een apartheidsstaat waarin Palestijnen geen gelijke rechten hebben. En het is een land met koloniale wortels. Dat laatste wordt betwist door de ‘grote intellectueel’ Yuval Noah Harari. Maar het is wel zo. Israël is gebouwd op de ruïnes van een Palestijnse staat. Er zijn honderdduizenden mensen verdreven bij de oprichting van dat land. Het is geboren in zonde. Zolang het niet bereid is om dat grote onrecht in de ogen te kijken, kan het zelfs niet beginnen met een democratische staatsvorming. Maar ik besef dat heel weinig politici die analyse met mij zullen delen.”


Omdat sommige mensen uit die analyse dreigen te concluderen dat Israël geen bestaansrecht heeft.

“Wat natuurlijk niet zo is. De mens is een wezen dat meerdere waarheden kan verdragen. Je kan zeggen dat Israël een koloniale staat is die in onrecht werd geboren. En je kan tegelijk vinden dat Israël bestaansrecht heeft. Je kan afstand nemen van de terreur van Hamas. En je kan tegelijk stellen dat de strijd tegen terreur wordt ingezet om illegale doelstellingen te verwezenlijken. Je kan van mening zijn dat de Shoah onvergelijkbaar is met enig ander onrecht in de wereld. En je kan tegelijk zeggen dat antisemitisme niet mag misbruikt worden om elke kritische discussie over Israël of het zionisme dood te slaan. Weet je, ik ben erg ontgoocheld in de Israëlische elite, in mensen als Harari of David Grossman. Er voltrekt zich een genocide, maar ze doen er het zwijgen toe.”


Vorig jaar aarzelde u zelf nog om het woord ‘genocide’ in de mond te nemen. Nu niet meer.

“Neen. Ik heb de ruimte genomen om daar heel grondig over na te denken. Ik las artikels van vooraanstaande juristen. Ik bestudeerde de teksten van het Internationaal Strafhof. Ik las het VN-rapport van Francesca Albanese. En dan lijkt de conclusie mij onontkoombaar. Israël heeft zijn genocidaire intenties heel duidelijk gemaakt. En het voert die nu ook planmatig uit. Ik zeg niet dat iederéén het daarom over een genocide moet hebben. De gedachten zijn vrij. Maar het stemt mij wel droevig dat een aantal andere experten, zoals historicus Herman Van Goethem, het gebruik van dat woord actief ontraden.”


Hebben de Gentse studenten die vragen om de samenwerking met Israëlische universiteiten te beëindigen een punt?

“Ze hebben gelijk, ja. Ik ben lange tijd terughoudend geweest over die academische boycot. Maar als je ziet wat er nu allemaal gebeurt, kan je die samenwerking onmogelijk nog verdedigen. Ik ben blij dat de Belgische rectoren dat signaal deze week ook nog eens uitstuurden. Wanneer je blijft samenwerken met Israëlische instellingen, raak je medeplichtig aan de bezetting. Dan kan je niet meer consequent tegen alle mensenrechtenschendingen protesteren.”

“Want dáárover gaat het. Ik kom niet op voor de Palestijnen, omdat ik hen een sympathiek volk vind maar omdat ze zo onderdrukt worden. Mij gaat het niet over de identiteit van de slachtoffers. Ik kijk alleen naar de misdaden. Ik zet mijn voet dwars wanneer het internationale recht met de voeten wordt getreden. En ik ben daar, denk ik, alleen maar standvastiger in geworden.”


DS, 17-05-2025 (Ruud Goossens)