VN-rapporteur eist dat NMBS Spaanse treinen weert

[bijlinda]

VN-rapporteur en ngo’s eisen dat NMBS Spaanse treinen weert


De NMBS moet de onderhandelingen met CAF over een miljardenbestelling stopzetten, omdat de Spaanse constructeur actief is in de bezette Palestijnse gebieden. Dat eisen vier ngo’s. Ook VN-rapporteur Francesca Albanese steunt de oproep.


Vier middenveldorganisaties – 11.11.11, Vrede vzw, Al Haq Europe en Intal – stappen naar de Raad van State en eisen dat de NMBS de onderhandelingen stopzet met de Spaanse treinconstructeur CAF over de levering van nieuwe treinstellen. CAF, voluit Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles, moet volgens hen worden uitgesloten uit de openbare aanbestedingsprocedure, omdat het Baskische bedrijf al sinds 2019 betrokken is bij de aanleg en het onderhoud van een tramlijn (Jerusalem Light Rail) die Jeruzalem verbindt met illegale Israëlische kolonies in bezet Palestijns gebied. Dat is volgens de organisaties niet alleen onethisch, maar ook in strijd met het internationaal recht. “Je kunt geen contract afsluiten met een bedrijf dat tot over zijn oren betrokken is bij bezettingspolitiek”, zegt Willem Staes, Midden-Oostenspecialist bij 11.11.11.

Om hun eis ook juridisch af te dwingen, komen de organisaties tussen in een procedure bij de Raad van State, die eerder werd aangespannen door Alstom en Siemens. De Franse en Duitse constructeurs deden dat omdat ze niet akkoord gingen met de beslissing van de raad van bestuur van de NMBS, midden juli, om CAF aan te duiden als “voorkeursbieder”, waarmee onderhandelingen zijn opgestart over een bestelling van nieuwe AM30-treinstellen. Het gaat om een bestelling van minstens 1,7 miljard euro, die mogelijk kan oplopen tot 3,4 miljard euro, en waarvoor ook Alstom en Siemens een offerte hebben ingediend.


Sluiting van Alstom

De bestelling werd eind februari nog unaniem goedgekeurd door de bestuurders van de NMBS, maar lokte meteen veel protest uit, van zowel politici als vakbonden, omdat het overheidsbedrijf CAF had verkozen boven Alstom, dat ook productiesites heeft in Charleroi en Brugge. Als Alstom de bestelling niet binnenhaalt, dreigt de Brugse fabriek te sluiten, waarschuwden de bonden. De NMBS verdedigde zich door terecht te stellen dat lokale tewerkstelling geen argument mag zijn in een Europese aanbesteding en dat ze alleen maar de wet heeft gevolgd.

Mensenrechtenorganisaties en, onder andere, federaal parlementslid Staf Aerts (Groen) kwamen dan al met de kritiek dat CAF betrokken is bij Israëlische projecten in de bezette Palestijnse gebieden. VN-rapporteur Francesca Albanese noemde het Spaanse bedrijf begin juli nog met naam en toenaam in haar rapport over bedrijven die infrastructuur ontwikkelen “die van cruciaal belang is voor de vestiging en uitbreiding van de kolonies (...), terwijl de Palestijnen worden uitgesloten en gescheiden”. Ze documenteert als VN-rapporteur de oorlog in Gaza en adviseert de VN-mensenrechtenraad. Albanese vraagt nu ook aan de NMBS om de aanbesteding te stoppen.

Na een eerste klacht van Alstom en Siemens, dwong de Raad van State de NMBS midden april al om de procedure nog eens over te doen. Dat deed de NMBS ook, en opnieuw kwam CAF er als beste kandidaat uit. Uiteindelijk herbevestigde ook de politiek benoemde raad van bestuur de keuze in juli. Maar, merkten de bestuurders deze keer wel uitdrukkelijk op: de NMBS-directie moet CAF bevestiging vragen dat het bedrijf het internationaal recht en de mensenrechten respecteert in al zijn activiteiten.

“Die communicatie staat evenwel niet in de gunningsbeslissing zelf”, zegt Jan Buelens, die als advocaat bij Progress Lawyers de ngo’s vertegenwoordigt. Volgens hem was de NMBS-directie op de hoogte van de kritiek op CAF, en had ze de plicht om dan verder onderzoek uit te voeren. “Maar dat is niet gebeurd”, zegt Buelens.


“In overeenkomst met VN”

De NMBS noch CAF kwam maandag met een reactie op onze vragen. Maar de directie heeft het onderwerp wel aangekaart bij de Spanjaarden, blijkt uit een brief van CAF-ceo Javier Martinez Ojinaga aan het management en de raad van bestuur van het treinbedrijf. In die brief, die De Standaard kon inkijken, belooft Martinez niet alleen dat zijn bedrijf proactief de samenwerking met “lokale toeleveranciers” zal zoeken (en een concreet plan wil voorleggen aan het NMBS-bestuur), hij benadrukt ook dat CAF “volledig en totaal conform de wetten, regels en toepasbare ethische normen” werkt, ook wat mensenrechten en het internationaal recht betreft.

“CAF hanteert strikt de openbaar toegankelijke gedragscode, die in overeenstemming is met de leidende beginselen van de Verenigde Naties inzake bedrijfsleven en mensenrechten”, klinkt het nog. De Spanjaarden hebben, net als de andere kandidaten, ook een Europees aanbestedingsattest ingediend, om aan te tonen dat ze aan de wettelijke vereisten (waaronder het respecteren van mensenrechten) voldoen. Zodra de bestelling zou zijn toegewezen, moeten leveranciers ook een gedragscode ondertekenen.

Onlangs leverde CAF nog rollend materieel aan de Nederlandse en Franse spoorwegmaatschappijen. En ook aan de publieke vervoersmaatschappijen De Lijn, Tec en MIVB hebben de Basken de laatste jaren geleverd. Het Noorse pensioenfonds Storebrand heeft zijn investeringen in CAF wel stopgezet, door de betrokkenheid in het Jerusalem Light Rail-project.


Hoogst uitzonderlijk

Volgende week wordt er gepleit bij de Raad van State, waar uitzonderlijk drie rechters zich over het dossier zullen buigen. Alstom en Siemens betwisten in de eerste plaats de beoordeling en gebruikte methodes door de NMBS, maar CAF’s activiteiten in de bezette gebieden komen ook aan bod. Alstom werd in het verleden zelf op de vingers getikt door de VN, omdat het Franse bedrijf actief was in de illegaal bezette Palestijnse gebieden, maar zegt er “momenteel geen activiteiten te hebben”, aldus een woordvoerder.

Dat de ngo’s nu tussenkomen in zo’n procedure over aanbestedingen (meestal tussen bedrijven) is hoogst uitzonderlijk. Maar, stellen ze in een gemeenschappelijke verklaring, volgens hen schept deze zaak “een cruciaal precedent om openbare instellingen verantwoordelijk te houden voor hun economische banden met bedrijven die betrokken zijn bij ernstige schendingen van het internationaal recht”.


Blog DS, 25-08-2025 (Korneel Delbeke)