Tussenstap naar één onderwijsruimte


Het Vlaamse hoger onderwijs komt in een nieuwe stroomversnelling. Bijna alle academische hogeschoolopleidingen verhuizen naar de universiteiten. De kunstopleidingen worden ondergebracht in 'Schools of Arts'. Maar op een rationalisatie van het aanbod blijft het wachten.


Het Vlaamse hoger onderwijs staat opnieuw voor een ingrijpende verandering, zes jaar na de inwerkingtreding van het Bolognaproces. Dat proces verwijst naar een verklaring die onderwijsministers uit Europa in 1999 ondertekenden in de Italiaanse universiteitsstad om te komen tot 'één Europese ruimte van hoger onderwijs', met overal bachelor- en masteropleidingen, uniforme kwaliteitsbewaking en een kwalificatiekader voor de wederzijdse erkenning van diploma's. Intussen hebben 46 Europese landen en regio's zich daarvoor ingeschreven.

Voor het Vlaamse hoger onderwijs werd dat concreet vanaf het academiejaar 2004-2005. Voordien hadden de universiteiten en hogescholen de krachten al gebundeld in vijf associaties voor een Vlaamse variant van de Bologna-afspraken in een drieledige structuur. Zo is er sindsdien een aanbod van academische bachelor- en masteropleidingen aan de universiteiten, van professionele en op de arbeidsmarktgerichte bacheloropleidingen in de hogescholen (bijvoorbeeld maatschappelijk werk of verpleegkunde), en ten slotte van (tweecycli- of vierjarige) opleidingen 'van academisch niveau' in diezelfde hogescholen (bijvoorbeeld industrieel inge-nieur of vertaler-tolk). Voor die laatste opleidingen geldt ook dat ze tegen het academiejaar 2012-2013 een volwaardig academisch karakter moeten hebben door ze meer te verweven met wetenschappelijk onderzoek. Die 'academisering' slorpt momenteel 30 miljoen euro per jaar op.


Maatschappelijk debat

Onbeantwoord bleef de vraag wat er vervolgens met de academische hogeschoolopleidingen moest gebeuren. In handen van de hogescholen blijven, of overgedragen worden aan de universiteiten? Zou dat laatste dan niet ten koste gaan van hun eigenheid? En zouden de hogescholen met alleen nog professionele opleidingen niet in een tweederangsrol geduwd worden? Die kwesties zijn nu beslecht door Vlaams minister van Onderwijs Pascal Smet (SP.A), maar dat is niet zonder slag of stoot gebeurd.

Onder de vorige Vlaamse regering boog een commissie, geleid door professor Luc Soete (Universiteit Maastricht), zich over 'een optimalisatie en rationalisatie van het landschap en aanbod van het hoger onderwijs'. Ze stelde een 'inkanteling' van de academische hogeschoolopleidingen in de universiteiten voor. Maar toenmalig minister van Onderwijs Frank Vandenbroucke (SP.A) nam gas terug omdat er te veel tegenkanting was.

Zijn opvolger Smet koos daarom voor een voortzetting van het 'maatschappelijk debat'. De aftrap werd in januari van dit jaar gegeven met een nota van Dirk Van Damme, oud-kabinetschef van Vandenbroucke en nu hoofd van het Centre for Education Research and Innovation bij de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) in Parijs. Van Damme volgde het spoor van de commissie-Soete en wees op een rist andere aandachtspunten, gaande van een profilering van de academische opleidingen van de hogescholen en een versterking van hun professionele bacheloropleidingen, tot een aparte plaats voor het hoger kunstonderwijs, een regeling voor het personeel en de noodzakelijke budgetten om de operatie te doen slagen. Van Damme was kritisch voor alternatieven zoals het samenbrengen van alle opleidingen van het hoger onderwijs in een 'universiteit nieuwe stijl' ('niet geschikt voor professionele opleidingen') of het behoud van de bestaande situatie ('niet aangepast voor de erkenning van Vlaamse diploma's in het buitenland').

In een advies van de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) werden die verschillende scenario's toch gewikt en gewogen, zonder een voorkeur uit te spreken. Een andere debatgroep, met alle partijen uit het hoger onderwijs en de Vlaamse sociale partners, koos vervolgens onder het voorzitterschap van VOKA-topman Peter Leyman in meerderheid wel voor de overheveling van de academische hogeschool- opleidingen naar de universiteiten (het ACW en de onderwijsvakbonden spraken zich niet uit) en voor het oprichten van Schools of Arts voor de hogere kunstopleidingen.

Parallel hiermee toog in het Vlaams Parlement ook nog eens een ad-hoccommissie onder leiding van Fientje Moerman (Open VLD) aan het werk. Op basis van een lijvig verslag van die commissie slaagde het Vlaams Parlement er begin juli in om de verschillende meningen, nota's en adviezen te stroomlijnen in achttien beleidsaanbevelingen. Hierop heeft minister Smet zich het meest gebaseerd om het Bolognaproces in het Vlaamse hoger onderwijs in een nieuwe stroomversnelling te brengen.


In één beweging

Blikvanger wordt de overheveling in het academiejaar 2013-2014 van de academische hogeschoolopleidingen uit zeven studiegebieden (architectuur, gezondheidszorg, industriële wetenschappen en technologie, biotechniek, productontwikkeling, toegepaste taalkunde, handelswetenschappen en bedrijfskunde) naar de universiteiten. Om infrastructurele opstoppingen te vermijden, zullen de opleidingen nog in de hogescholen gedoceerd worden. Bij de integratie zijn bijna 22.000 studenten betrokken (zie kaderstuk).

Niet overgeheveld worden de nautische opleidingen van de Hoge Zeevaartschool in Antwerpen (400 studenten) en de hogere kunstopleidingen (muziek- en podiumkunsten, audiovisuele en beeldende kunst; 5900 studenten). Voor die laatste opleidingen komen er aparte Schools of Arts binnen de hogescholen, maar mee bestuurd door de universiteiten.

Dit alles gaat gepaard met diverse andere maatregelen. Voor het (academisch, technisch en administratief) personeel wordt tegen eind 2010 een voorstel over hun nieuwe rechtspositie uitgewerkt. Tegen dan moet er ook een actieplan zijn dat 20 procent van de afgestudeerden een buitenlandse studie-ervaring biedt (van 3500 studenten nu naar 6300 in de toekomst).

Voorts wordt een uitbreiding van de studieomvang van de masteropleidingen mogelijk (de huidige 60 studiepunten kunnen verhoogd worden tot 90 of 120). Dit komt neer op een verlenging van de studieduur met een halfjaar tot een jaar. Ook een doorbraak is dat meer vakken van niet-taalopleidingen in een andere taal dan het Nederlands gegeven kunnen worden (tot 30 studiepunten of een zesde van het programma van een bacheloropleiding; en een masteropleiding als die tenminste elders in Vlaanderen in het Nederlands wordt aangeboden). Smet: 'Het doorslaggevende criterium is de relevantie voor de opleiding en de studenten. We moeten niet doorslaan zoals in Nederland, waar bijna alle opleidingen in het Engels verlopen, met kwaliteitsverlies als gevolg.'

Voor de financiering heeft Smet met zijn collega voor Innovatie Ingrid Lieten (SP.A) een traject vastgelegd tot in 2025. De injectie loopt dan op tot 225 miljoen euro (zie kaderstuk). Hoewel het hoger onderwijs dit en komend jaar stevig moet inleveren (in 2011 gaat er 16,5 miljoen af van de werkingsmiddelen en wordt ook 5 miljoen voor een rationeler aanbod geschrapt), stelt Smet dat hij daarmee op schema zit voor de Vlaamse regeringsbelofte om de middelen voor het hoger onderwijs met 10 procent te verhogen. De bijkomende middelen dienen onder meer voor het verder opkrikken van het niveau van de academische hogeschoolopleidingen, hun profilering binnen de universiteiten (bijvoorbeeld het verschil tussen industrieel en burgerlijk ingenieur), meer academisch personeel voor de universiteiten (430 man) en het versterken van de professionele bacheloropleidingen. Dat laatste moet het risico inperken dat de hogescholen, die ook verantwoordelijk worden voor het hoger beroepsonderwijs als nieuwe opleidingslaag tussen het secundair en hoger onderwijs, in rang dalen. Daarom moeten de associaties de samenwerking tussen de universiteiten en hogescholen ook verder aanhalen.

Vaag blijven de intenties om voor het Vlaamse hoger onderwijs te komen tot één ruimte, met een meer geconcentreerde inzet van de middelen. André Oosterlinck en Luc Van den Bossche, de associatievoorzitters van Leuven en Gent, pleiten daar al lang voor. 'Over een rationalisatie van het opleidingsaanbod moeten we in de komende jaren in overleg met de instellingen zeker tot afspraken komen. Overal alles aanbieden, dat is niet meer van deze tijd. Positief daarentegen is dat er meer speerpunten in het aanbod komen, zoals bijvoorbeeld productontwikkeling in Kortrijk of de pop- en rockopleiding in Hasselt', zegt Smet. 'In het verlengde daarvan blokken we de discussie over de totstandkoming van een Vlaamse ruimte voor hoger onderwijs niet af, integendeel. Tegelijk is het goed dat de instellingen in een soort Barcelona-Madridmodel elkaar wakker houden.'


Knack, 28-07-2010 (Patrick Martens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB