Hoe beter de punten, hoe groter de beurs


Het huidige systeem van studiebeurzen reduceert de kosten voor kansengroepen, maar prikkelt de studenten te weinig om te slagen, schrijft Orhan Agirdag. Laten we het spoor onderzoeken om academische prestaties mee in rekening te brengen bij het bedrag dat een beursstudent ontvangt.


Het inschrijvingsgeld voor het hoger onderwijs moet omhoog, luidt het, want er moet bespaard worden. Maar wie de cijfers erbij neemt, ziet dat dit argument klare onzin is.

Het inschrijvingsgeld is slechts goed voor 3 procent van de inkomsten in het hoger onderwijs. Zelfs een dramatische verhoging ervan zal weinig verschil maken. Om het populistisch (maar duidelijk) te stellen: als de overheid echt wil besparen, koopt ze beter enkele gevechtsvliegtuigen minder, stopt ze met bedrijfswagens op grote schaal te subsidiëren, schaft ze de notionele intrestaftrek af of voert ze een vermogensbelasting in. Want het is niet slim om te besparen op onderwijs. Studenten zijn geen citroenen.

België spendeert 1,4 procent van het bbp aan het hoger onderwijs. Het betreft zowel de directe financiering van de onderwijsinstellingen als de uitgaven aan ondersteunende diensten en onderzoek. Gezien de 55/45-verhouding voor respectievelijk onderwijs en onderzoek in het (Vlaams) financieringsdecreet, lijkt het aanvaardbaar ervan uit te gaan dat we 0,7 procent van het bbp besteden aan onderricht van universiteits- en hogeschoolstudenten. Laatdunkend doen over kleinere begrotingsposten is niet gepast in tijden van crisis, maar een uitgavenpost van 0,7 procent van het bbp is niet zo onoverkomelijk groot.

Zo’n kostprijs om jongeren (de kans op) hoger onderwijs te geven, is zeker verdedigbaar, zelfs al zit je met een bepaalde ‘verliesfactor’. De Oeso schat dat iedere euro die de Belgische overheid aan het hoger onderwijs uitgeeft, later in vijfvoud terugvloeit naar de schatkist. Want een hogere scholing betekent hoger inkomen, hogere belastingbijdragen en minder gebruik van sociale ondersteuning in de verdere levensloop. Om het cru te stellen: hoger geschoolden zijn in fiscale termen zo waardevol dat een gemiddelde student die vijfmaal zo lang over zijn hogere opleiding doet, nog altijd een break-even oplevert voor de belastingbetaler. Wie nu dus bespaart op hoger onderwijs, zal de kater ervan later voelen.


Slenterende studenten

Los van de dolgedraaide besparingslogica zijn er wel argumenten om het systeem van inschrijvingen te hervormen. Je moet immers drie problemen in het hoger onderwijs (gedeeltelijk) aanpakken.

1. Het aantal studenten stijgt enorm, maar de middelen groeien niet mee. Dat heeft verregaande implicaties voor de onderwijskwaliteit en ondersteuning die instellingen kunnen bieden. Het is maar de vraag of een aanpassing van het inschrijvingsgeld studenten ‘die het toch eens willen proberen’, zal tegenhouden om zich in te schrijven.

2. Een ander probleem is gerelateerd aan de eindeloze flexibiliteit die het gevolg is van het creditssysteem. Studenten kunnen vandaag vakken meenemen over verschillende jaren, wat maakt dat ze door hun onderwijstraject slenteren. Op zich is flexibiliteit een goede zaak, en voor sommigen is het ook de enige manier om af te studeren. Maar ze duwt de kostprijs van het hoger onderwijs wel omhoog. Voor de student zelf kost een meegenomen vak evenveel als een vak dat op tijd wordt afgemaakt. Een hogere kostprijs voor vakken die niet op tijd worden afgemaakt, zou een vertraagd traject kunnen ontmoedigen.

3. Het belangrijkste probleem is allicht de sociale ongelijkheid in de in- en doorstroom van studenten. Hoewel het inschrijvingsgeld slechts een fractie bedraagt van de totale studiekosten, kan een verhoging ervan de sociale ongelijkheid, die al enorm groot is in Vlaanderen, nog sterker maken. Hoger inschrijvingsgeld voor studenten uit gezinnen met een lager inkomen (beursstudenten) is daarom onaanvaardbaar. Beursstudenten hebben ook nood aan extra ondersteuning en studentenvoorzieningen. Als het inschrijvingsgeld voor niet-beursstudenten toch stijgt, worden die extra middelen het best gespendeerd om meer gelijke kansen realiseren.


Merit aid

Maar om te slagen in het onderwijs kunnen financiële incentives ook helpen. Het huidige studiebeurssysteem verlaagt wel de inschrijvingskosten, maar bevat weinig financiële prikkels om te slagen. Of een beursstudent nu slaagt voor 50 studiepunten of 60 studiepunten, het bedrag dat hij ontvangt, blijft hetzelfde. Experimentele studies in de VS wijzen uit dat studiebeurzen met academische voorwaarden (merit aid) beter werken dan beurzen die louter inschrijvingsgeld reduceren. Sterker, studiebeurzen met academische voorwaarden zouden de etnische onderwijsongelijkheid verminderen, terwijl onvoorwaardelijke beurzen dat niet doen.

De vraag is natuurlijk of een dergelijk systeem ook in Vlaanderen hetzelfde effect zou hebben als in de Verenigde Staten (waar studiekosten veel duurder zijn). Het is dus nodig om eerst wetenschappelijk te experimenteren vooraleer er hervormd wordt. Kortom, de Vlaamse regering staat voor een keuze: ofwel bespaart ze dom (en zadelt ze toekomstige generaties met extra schuld op), ofwel experimenteert ze slim met een ander systeem van inschrijvingsgeld en studiebeurzen dat misbruik van flexibilisering ontraadt, maar ook de nodige sociale correcties invoert. Alleen als uit die experimenten blijkt dat hervormingen van inschrijvingsgeld en studiebeurzen het studierendement van studenten verhogen en sociale ongelijkheid reduceren, moeten ze ingevoerd worden. Dat is slim hervormen.


DS, 25-09-2014 (Orhan Agirdag, docent Onderwijsbeleid UvA)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB