De vriendschap met jezelf is de moeilijkste van alle


Vriendschap met jezelf. Daar gaat het nieuwste boek van Berlijner Wilhelm Schmid over. ,,Ook de omgang met jezelf kan als die met een vriend worden gevormd: vrijmoedig en open, rijk en gevarieerd, niet saai en soms raadselachtig.'' Een gesprek over innerlijke strijd, lust, liefde en levensstijl.


De Berlijnse filosoof zit op een comfortabele sofa in de studeerkamer van een bevriende collega in Berg en Dal, nabij Nijmegen. De wanden staan er vol boeken; de rij Schmids staat binnen handbereik. Het ruikt er onmiskenbaar naar sigaren.

Zijn nieuwste boek gaat over vriendschap met jezelf. Waarom zou je daar bevriend mee moeten raken?

Schmid: ,,Omdat de relatie die een mens met zichzelf heeft, hét fundament is voor relaties met andere mensen, en met de wereld'', schrijft Schmid in zijn 'Handboek voor de levenskunst'.

Zelf is hij 'niet echt gelukkig' met die Nederlandse titel. ,,De oorspronkelijke titel 'Mit sich selbst befreundet sein. Von der Lebenskunst im Umgang mit sich selbst' geeft de inhoud van het boek veel beter weer.''

Gaat een mens niet als vanzelfsprekend vriendelijk met zichzelf om? Zeker niet, meent Schmid. ,,Het menselijk zelf is geen eenheid maar een veelheid. Een mens heeft verschillende gevoelens en gedachten. Die kunnen met elkaar, maar ook met het lichaam conflicteren. Als we die problemen in onszelf kunnen oplossen, dan kunnen we ook de problemen in relaties met anderen oplossen.''

Een lofzang op het egoïsme? ,,Natuurlijk niet. Religie, politiek en sociale samenhang hebben in de moderne samenleving hun traditionele zingevende kracht verloren. Een mens rest niets anders dan zichzelf. Waar zou je in deze tijd anders met de levenskunst moeten beginnen, dan bij het individu?''

Dáár begint het, maar eenvoudig gaat het niet. Het is een zware innerlijke strijd, zegt Schmid. Hij verwijst naar de 'Bekentenissen' van kerkvader Augustinus, naar het hoofdstuk over de ervaring van onthouding, over eten en seks. ,,Geslachtshormonen projecteren verleidelijke zinnelijke voorstellingen op het doek van het bewustzijn en benadrukken hun aanspraak op macht door een dwingende indruk van onweerstaanbaarheid en onvermijdelijkheid. Het denkende ik begint al te geloven dat een leven zonder seks onmogelijk is; al helemaal niet leefbaar en in geen geval positief te waarderen.''

Maar waarom zou je dan nog vasten, jezelf kwellen en je eigen leven onleefbaar maken? Houd je jezelf niet beter te vriend, door maar toe te geven aan al die verleidelijke zinnelijke projecties?

Schmid vindt het vasten juist een goede oefening om vrienden met jezelf te worden. Want door de oefening te doorstaan, kweekt een mens zelfvertrouwen. Hij ervaart dat hij op zichzelf kan vertrouwen en dat hij zichzelf in de hand kan hebben. En dat zijn ingrediënten voor een vriendelijke omgang met jezelf. Plezierige bijkomstigheid: onthouding is een middel tot kennis. Daardoor kunnen de eigenschappen van de onthouden geneugten beter op waarde worden bepaald. Want pas dan blijkt of iets echt positief is, of overbodig.

Overbodig is seksualiteit niet voor Schmid, eerder oorspronkelijk. In zijn eerste boek 'Die Geburt der Philosophie im Garten der Lüste' schetst hij het antieke, voor-christelijke denken over de lust en de liefde. Hij schreef het werk tijdens een studiejaar in Parijs. ,,Ik wilde er colleges volgen bij Foucault. Die schreef over het leven, seksualiteit en macht. Dat waren onderwerpen waar ik toen zelf mee worstelde.''

Toen hij zelf filosofie studeerde had hij zijn docenten ernaar gevraagd, maar die 'gaven er de voorkeur aan het concrete bestaan buiten hun ivoren toren te houden'. Verbolgen: ,,Zij raadden mij aan in therapie te gaan.''

Parijs en Foucault trokken, maar 'juist in de zomer dat ik er arriveerde, overleed Foucault'. ,,Ik wist niet wat te doen.'' Schmid zwierf wat door de stad en kwam in een boekwinkel terecht. ,,Daar kwam ik, tot mijn grote geluk en verbazing, twee nieuwe boeken van Foucault tegen.'' Lachend: ,,Als je dus momenten hebt waarop niet weet wat je moet doen, dan moet je een boekwinkel binnenwandelen. Je vindt er altijd wel iets wat je nodig hebt!''

Inmiddels heeft hij zelf de nodige bestsellers op zijn naam staan. In Nederland alleen al, was zijn 'Filosofie van de levenskunst. Inleiding in het mooie leven' (2001) binnen drie jaar aan de zevende druk toe. Ook daarin stevige kritiek op de huidige moderne samenleving. Consumptiegeluk, als een 'spiraal van verbruik en verslijten, van goederen en relaties', is niet wat hij onder levenskunst verstaat. ,,Ik droom van een alternatieve moderniteit'', zegt Schmid, terwijl hij opveert uit zijn sofa. ,,Levenskunst is onmogelijk zonder rekening te houden met de ecologische context, de natuur waarin we leven. Moderne technieken, de stoommachine al, geven daar niets om. Vandaar de ecologische missers: uitputting van de aarde, vervuiling.'' Schmid wil 'bezonnen omgang met hulpbronnen', geen 'onbereflecteerd verbruik, maar bewust gebruik'. Dat is een 'absolute voorwaarde om te kunnen leven'.

De markteconomie kan volgens hem niemand afhouden van een ecologische levensstijl. Hij wijst erop dat de levensstijl die een mens kiest, zijn weerslag heeft op economische processen. De consument is er geen slaaf van, maar hij is eigenmachtig. Ook met een ecologische levensstijl moet de markteconomie rekening houden.

Schmid keert zich tegen het idee dat een succesvol leven enkel uit fun en vreugde bestaat. 'Manisch positivisme' noemt hij dat.

,,Het leven bestaat niet alleen uit lusten, maar ook uit lasten; vreugde én lijden, leven én sterven. Kunnen omgaan met lijden en sterven, behoort net zo goed tot de kunst van het bestaan.''

,,Maar zieken en degenen voor wie het sterven nabij komt, horen niet bij de moderne maatschappij. Voor hen zijn aparte ruimtes ingericht: ziekenhuizen, bejaardenoorden'', zegt Schmid. Hij kan het weten, want hij werkt als filosofische zielzorger in een ziekenhuis. ,,De medische wetenschap is alleen gericht op het beter maken van mensen. Maar als je pijn hebt, hoe moet je daar dan mee omgaan? Wat betekent het leven nog als je ziek bent? En wat is geluk dán? Niet alleen patiënten zitten met die vragen, verpleegkundigen en artsen ook. Als je daar niet op ingaat, dan laat je mensen daar akelig mee alleen.''

De filosoof ziet voor zijn vakgenoten hierbij een rol weggelegd. ,,In een gesprek kun je gaan definiëren wat iemand eigenlijk onder geluk verstaat. Je kunt nieuwe aspecten van het geluk aandragen en gaan herdefiniëren. Totdat je een definitie hebt gevonden, die voor degene zelf plausibel is. Dit is een van de oudste vormen van de filosofie, die al bij de oude Grieken is te vinden. Het christendom heeft dat later overgenomen.''

Schmid kijkt naar buiten. Hij constateert dat een lentebuitje nu wel zijn wandelplannen in Berg en Dal doorkruist. Zijn volgende boek, vertelt hij, verschijnt in augustus. Daarin de kunst van het leven in zijn alledaagse banaliteit, zoals: het gelukje van de verkoudheid, de blik 's ochtends in de spiegel, en de culturele betekenis van een worstsalade.

Wilhelm Schmid: Handboek voor de Levenskunst, uitgeverij Ambo/Anthos, Amsterdam, 2004, ISBN 9026318790, 394 p.19,95 euro.




Wilhelm Schmid

Wilhelm Schmid (1953) is een vrijgevestigde filosoof. Hij woont in Berlijn en doceert filosofie in Erfurt, Riga (Letland) en Tiblisi (Georgië). Hij studeerde in Berlijn, Parijs en Tübingen en hij promoveerde op levenskunst in het werk van Michel Foucault. Als filosofische zielzorger werkt hij in een ziekenhuis. Hij schreef onder meer 'Die Geburt der Philosophie im Garten der Lüste' (1987), 'Auf der Suche nach einer neuen Lebenskunst (1991), 'Philosophie der Lebenskunst' (1998). In 2004 verscheen 'Filosofie van de levenskunst. Inleiding in het mooie leven' (2001) samengesteld.

'Mit sich selbst befreundet sein' (2004) verscheen in Nederland als 'Handboek voor de levenskunst'. In augustus 2005 verschijnt 'Die Kunst der Balance', ook in Nederlandse vertaling.

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB