Katholieker dan ooit?


Zullen de katholieke scholen weer katholieker worden? Lopen kerk en school door elkaar? Is de school een stuk van de geloofsgemeenschap, zoals de Congregatie voor de Katholieke Opvoeding in het document Educare insieme van 8 september 2007 suggereert? (DS 3 december) Leggen de docenten in hun lessen binnenkort weer vol overgave getuigenis af van hun christelijke gedrevenheid? Worden geloof, cultuur en leven subtiel verweven in de lerarenopleiding van de toekomst?


Vooraleer bij toekomstige leraren het angstzweet uitbreekt: nee, natuurlijk niet. Het Romeinse document, dat overigens geen bindende juridische waarde heeft, is niet meteen op de Vlaamse situatie toepasbaar. En dan heb ik het niet in de eerste plaats over de secularisering, die zelfs gedreven mensen doet terugdeinzen voor een al te duidelijk associatie met het hiërarchische kerkinstituut. Er is immers ook de feitelijke positie van het katholieke onderwijs, dat bij ons een ruime meerderheid van alle scholieren herbergt. In andere landen is dat lang niet zo. Als katholieke scholen er tien of twintig procent van de leerlingen bereiken, is dat een succes. Precies de combinatie van een verregaande secularisering en de sterke positie van het katholiek onderwijs, betekent dat vele scholen minder katholiek zijn dan kerkleiders wel zouden willen. Romeinse richtlijnen kunnen daar weinig aan veranderen.

Dat monseigneur Luc Van Looy, de bisschop van Gent, en Mieke Van Hecke, de baas van het katholiek onderwijs, eerder enthousiast reageren op de lange Romeinse tekst, is zeer begrijpelijk. Hun houding past in de kerkelijke traditie om pauselijke documenten gunstig te onthalen, en er vervolgens niets mee te doen. Zij prijzen een document waarvan zij weten dat het in België geen praktisch nut heeft. Eigenlijk is die houding eerder sympathiek: eerbied zonder volgzaamheid. En toch houdt het nieuwe Vaticaanse document risico's in. Drie, denk ik.

Vooreerst dreigt de kloof tussen de virtuele katholieke school, de school van de fraaie documenten en de mooie frasen, en de werkelijke katholieke school, waarin leraren en leerlingen van allerlei pluimage rondlopen, alsmaar groter te worden. Want waarom hebben katholieke scholen succes? Omdat ze uitstekend onderwijs verschaffen. Zeker niet omdat er 'iets meer'zou zijn. Omdat het onderwijs 'toch anders' is. Of omdat leerkrachten er met licht trillende stem zouden getuigen van hun geloof. Er werden de laatste decennia veel doorzichtige pogingen ondernomen om de 'specificiteit' van het katholiek onderwijs te beklemtonen. Waarom kan onderwijs, ook katholiek onderwijs, niet gewoon goed zijn? Zonder meer. Waarom hangt er vaak een licht hysterisch sfeertje omheen met ronkende volzinnen over allerlei specifieke opvoedingsprojecten, waarvan mensen op het terrein vaak de leegheid en de hypocrisie onmiddellijk onderkennen?

Hypocrisie: ziehier het grote woord. Het grote verwijt ook aan de kerk. Pas op, ik ben niet helemaal tegen hypocrisie. Wanneer zij met mate wordt gehanteerd, maakt ze het leven draaglijk. Waarom moet een man aan zijn vrouw, na dertig jaar huwelijksleven, meedelen dat ze vroeger knapper was? Waarom zwijgt hij niet gewoon, zoals de vorige dertig jaar? Soms is een vleugje hypocrisie beter dan al die ellendige eerlijkheid. Maar tegelijk mag er tussen woord en daad geen oneindig grote kloof gapen. Het is een kwestie van dosering. Dat de virtuele en de werkelijke school wezenlijk dezelfde zijn, moet duidelijk blijken.

Een tweede bezwaar dat ik tegen Educare insieme heb, is het onrechtstreekse gevaar dat het inhoudt voor de waardigheid van de mens. De leraar heeft een roeping en moet van zijn geloof getuigen, zo weet de Congregatie voor de Katholieke Opvoeding. Mooi. Maar wat als de leraar geen zweem van roeping voelt, en toch schitterend lesgeeft? En hoe moeten we omgaan met de leraar die misschien wel een roeping had, maar langzaam door het leven ontgoocheld raakte? Of met de bevlogen idealist die ooit vurig geloofde, maar zijn geloof verloor? Die met enthousiasme huwde, maar uiteindelijk zijn partner verliet? Er gebeurt zo veel in een mensenleven, langzaam wordt alles anders. Dwing de gekwetste mens niet om te getuigen, ook al heeft hij alleen maar verdriet: dat is mensonwaardig. Laat hem troost zoeken in het pure verzorgen van zijn lessen zonder meer, en gun hem tegelijk zijn smart, respecteer zijn privacy. Onze katholieke scholen doen dat gelukkig in grote mate. De teneur van het Romeinse document is echter niet geruststellend.

En dan is er nog een derde aspect. De katholieke school puurt vandaag vaak haar kracht uit een mengeling van realiteitszin en menselijkheid. Ze voedt kinderen op tot zelfstandig denkende burgers die competitief zijn, maar niet meedogenloos. Althans, in het beste geval. En vaker dan cultuurpessimisten vermoeden. Laten we dat vooral zo houden. Hopelijk wordt de katholieke school geen softe 'gemeenschap' waar de zogenaamde zachte waarden kritiekloos worden geprezen, waar de kneusjes zich verzamelen om zich af te zetten tegen de harde wereld, tegen individualisme en prestatiedrang. De katholieke school moet niet alleen zachte, maar ook harde waarden aanleren. Hoe blijft iemand een fair en solidair mens in een competitieve samenleving waarin hij bewust niet aan de zijlijn gaat staan? Want dat is het impliciete model waar het katholieke onderwijs zijn succes aan te danken heeft.

Rik Torfs doceert kerkelijk recht aan de KU Leuven.


DS, 04-12-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB