Is de Israëlische belegering van Gaza een genocide of niet?


Nu Israël opnieuw “met alle macht” Gaza wil binnenvallen en een hermetische humanitaire blokkade oplegt, lijken steeds meer westerse politici, historici en juristen hun reserves tegenover de term ‘genocide’ op te geven. “Als je als Israëlische regering maakt dat een hele bevolking geen voedsel, geen drinkbaar water en geen medische hulp meer krijgt, dan organiseer je bewust hongersnood en massasterfte.”


De scherpste politieke aanval op de Israëlische regering kwam vorige week vrijdag van de voormalige hoge vertegenwoordiger voor het buitenlands beleid Josep Borrell. “We weten allemaal wat er in Gaza aan de gang is. En we hebben allemaal de doelstellingen van de ministers van premier Netanyahu gehoord: die komen neer op duidelijke verklaringen van genocidale intentie. Zelden heb ik leiders van een staat zo duidelijk een plan weten ontwikkelen dat binnen de legale definitie van genocide valt.” Borrell deed die uitspraken nadat hij in aanwezigheid van de Spaanse koning Felipe een prestigieuze Europa-prijs in ontvangst had genomen.

Naast de uithaal van Borrell was er ook de oproep van 38 VN-verantwoordelijken om de “aan de gang zijnde genocide in Gaza” te stoppen. Die groep speciale rapporteurs en experts definieerde de “aanhoudende gruweldaden” en het “gebruik van honger als wapen” als “overduidelijke patronen van genocidaal gedrag”.

De vraag of de Israëlische offensieven en humanitaire blokkades in Gaza neerkomen op een genocide, dook trouwens al op bij het begin van de oorlog. Dat had onder andere te maken met de omstreden AI-technologie waarmee het Israëlische leger al bij de eerste offensieven duizenden mensen doodde. Dat zogenoemde Lavendel-systeem tolereerde dat bij een aanval op een laaggeplaatste militant volledige huizen en flatgebouwen werden vernietigd waardoor disproportioneel veel burgers omkwamen. Bij meerdere aanvallen werd zelfs een verhouding van één Hamas-lid op de driehonderd burgers toegestaan.


Al 55.000 doden

Ook het taalgebruik waarmee een aantal Israëlische hoogwaardigheidsbekleders de aanvallen op Gaza verantwoordden, bracht het genocidedebat in een stroomversnelling. Zo verkondigde toenmalig minister van Defensie Yoav Galant op 10 oktober 2023 dat Israël tegen “menselijke beesten” vocht en dat “heel Gaza geëlimineerd moest worden”. Twee dagen later verklaarde president Isaac Herzog dat “de hele Palestijnse natie” verantwoordelijk was voor de Hamas-aanval van 7 oktober.

In januari 2024 zouden de rechters van het Internationaal Gerechtshof die bewoordingen in hun vonnis aanhalen om aan te tonen dat de Israëlische toppolitici een genocidediscours hanteerden, dat er in Gaza “een plausibel risico op genocide bestaat” en dat Israël “alles in het werk moet stellen” om de Palestijnen in Gaza te beschermen. Een definitief oordeel over de vraag of zich in Gaza nu wel of niet een genocide voltrekt, zal het Hof pas over enkele jaren vellen. Wel werd de Israëlische overheid verplicht om “dringende maatregelen te nemen”. Daarmee doelden de rechters onder andere op de enorme tekorten op het vlak van voeding, medische zorgen, behuizing en onderwijs.

Sinds het eerste vonnis van het Internationaal Gerechtshof steeg het dodental in Gaza van 25.700 naar 55.000 en recent besliste de Israëlische regering om een hermetische humanitaire blokkade op te leggen en een totale bezetting van Gaza te starten. Tegelijk kregen de 2,1 miljoen Gazanen het bevel om naar een kleine zuidelijke sector van de Gazastrook te vertrekken.

En passant zei de Israëlische minister van Financiën Bezalel Smotrich dat de Gazanen vanuit die sector “in groten getale naar derde landen kunnen beginnen vertrekken”: een scenario van etnische zuivering dat dinsdag door premier Benjamin Netanyahu ondersteund werd.


Ook voorbereiding is strafbaar

Die opeenstapeling van “plausibele risico’s op genocide” maakt dat steeds meer politici, mensenrechtenactivisten, diplomaten, historici en juristen hun aarzeling over het begrip genocide laten varen. Ook in België is er steeds minder terughoudendheid om het woord te gebruiken. Vooruit-voorzitter Conner Rousseau: “Wat we in Gaza zien is geen oorlog meer, maar een genocide.” CD&V-voorzitter Sammy Mahdi: “Wat er in de Gaza-strook gebeurt, is een voorbeeld van etnische zuivering en genocide.” Tegelijk stelt Mahdi dat een vrijblijvend gebruik van het genocidebegrip niets verandert aan het lot van de Palestijnen.

Luc Walleyn, advocaat bij het Internationaal Strafhof in Den Haag, waarschuwt voor consequentieloos gebruik van de term genocide. “De discussie of de wandaden in Gaza al dan niet neerkomen op een genocide neemt extreme proporties aan. ‘Zolang het geen genocide is, is er geen probleem’, lijkt soms de teneur van die debatten. Dat is gevaarlijk, want we kunnen nu al zonder enige twijfel zeggen dat er in Gaza op grote schaal misdaden tegen de mensheid plaatsvinden en dat zowel Israël als de Internationale Gemeenschap de plicht heeft om alles in het werk te stellen om dat te doen stoppen. Een politicus of een regering die het woord genocide gebruikt en vervolgens niets doet: daaraan hebben de Palestijnen niets.”

Tegelijk wijst Walleyn erop dat de Genocideconventie van 1948 niet alleen genocide verbiedt, maar ook het voorbereiden van een genocide. “We hoeven dus niet te wachten met acties tot het Internationaal Gerechtshof concludeert dat er zich in Gaza een genocide heeft voltrokken. Het Hof heeft nu al beslist dat alles in het werk gesteld moet worden om de ‘voorbereiding van en het aanzetten tot een genocide’ te stoppen. Vandaar dat het Hof ook dringende maatregelen oplegde die Israël helaas weigert te respecteren. Zo is de recente oproep van minister Smotrich tot de verwijdering van het Palestijnse volk van hun grondgebied de facto een aanzetting tot genocide. Die misdaden tegen de Genocideconventie kunnen nu al vervolgd worden.”


Recht op zelfverdediging

Als Walleyn gevraagd wordt om de huidige realiteit in Gaza te toetsen aan de juridische definitie van het begrip genocide is hij helder. “De misdaden die gepleegd worden zijn zwaarwichtig genoeg om te spreken van genocide, op voorwaarde dat die gepleegd worden met de intentie om het Palestijnse volk volledig of gedeeltelijk te vernietigen. Officieel is het natuurlijk de bedoeling om alleen Hamas te vernietigen en de gijzelaars te bevrijden, maar de feiten lijken dat meer en meer tegen te spreken. Als je bijvoorbeeld naar de huidige humanitaire blokkade kijkt, dan kun je toch moeilijk zeggen dat Israël daarmee een militair voordeel beoogt. Het resultaat van die maatregel is dat een aanzienlijk deel van het Palestijnse volk in een onmenselijke situatie terechtkomt die leidt tot de fysieke verdwijning van een groot aantal mensen.”

“Als je als Israëlische regering maakt dat een hele bevolking geen voedsel, geen drinkbaar water en geen medische hulp meer krijgt, dan organiseer je bewust hongersnood en massasterfte. En dan zitten we op een doelgericht pad dat tot de fysieke verdwijning van een deel van de Palestijnse bevolking zal leiden. We zijn in het stadium beland waarin we niet anders kunnen concluderen dan dat de vernietiging van een ontzettend hoog aantal Palestijnen het logische gevolg, maar ook de bedoeling is van wat de Israëlische regering aan het doen is.”

De Israëlische regering heeft de genocideaantijging altijd in de felste bewoordingen weerlegd. Premier Netanyahu en zijn ministers benadrukken dat zij geen oorlog voeren tegen het Palestijnse volk, maar tegen Hamas, “een terroristische organisatie die de vernietiging van de staat Israël nastreeft”. Ook de Israëlische juristen die hun land verdedigden in de genocidezaak voor het Internationaal Gerechtshof zeggen dat “de enige doelstellingen van de militaire operatie in Gaza gericht zijn op de bevrijding van de Israëlische gijzelaars en de bescherming van het Israëlische volk tegen toekomstige aanvallen van Hamas”. Op de websites van de Israëlische ministeries van Buitenlandse Zaken en van Defensie wordt dat recht op zelfverdediging nog wat krachtiger verwoord: “De beschuldiging van genocide tegen Israël is niet alleen totaal juridisch en feitelijk ongefundeerd, ze is ook moreel verwerpelijk.”


Preventieplicht

Jan Wouters, professor internationaal recht aan de KU Leuven, zegt dat hij “aarzelt” om de wandaden in Gaza als een genocide te omschrijven. “Waaraan ik niet twijfel, is dat een humanitaire blokkade en het uithongeren van een bevolking neerkomen op oorlogsmisdaden. Maar de definitie van genocide is zeer strikt omschreven en bepaalt ook dat je moet kunnen aantonen dat er echt een intentie is om een bevolking geheel of gedeeltelijk te vernietigen. Die intentie is heel moeilijk te bewijzen. Wat niet wegneemt dat ik de menselijke verontwaardiging rond de wandaden in Gaza heel goed begrijp.”

Maar ook Wouters zegt dat Israël en de Internationale Gemeenschap nu al de plicht hebben om een mogelijke genocide te voorkomen. “Die preventieplicht volgt voor Israël uit de beschikking van het Internationaal Gerechtshof dat Israël voorlopige maatregelen oplegt. Maar ook de rest van de internationale gemeenschap, waaronder België, heeft de plicht om preventief op te treden.”

Over het arsenaal waarover een land als België beschikt om een genocide te helpen vermijden, is Wouters realistisch. “Je kunt de kwestie aankaarten bij de VN-Veiligheidsraad, maar gezien de verdeeldheid tussen permanente leden als de VS, Rusland en China moeten we momenteel niet naïef zijn over de slagkracht van die Veiligheidsraad. Wel heeft België een aantal diplomatieke drukkingsmiddelen ter beschikking om zijn verontwaardiging te uiten tegenover Israël: de Israëlische ambassadeur op het matje roepen, de Belgische ambassadeur in Israël voor overleg terugroepen of een aantal samenwerkingsakkoorden met Israël opzeggen. Over dat laatste zou ik wel twee keer nadenken. Zo zou je de samenwerking inzake strafrecht of terreurbestrijding met Israël kunnen stopzetten, maar de vraag is of we dan onze eigen belangen niet te veel op het spel zetten. Zeker inzake het voorkomen van terreuraanslagen is Israël een belangrijke partner.” Het meest impactvol is het Europese handelsakkoord met Israël te bevriezen, zegt Wouters. “Ik besef dat de Europese tegenstellingen daarover groot zijn. Maar voor die beslissing is geen unanimiteit, maar een gekwalificeerde meerderheid nodig. Is die, gezien de humanitaire blokkade en andere recente ontwikkelingen in Gaza, nog steeds onhaalbaar? Ik denk dat dat opnieuw grondig onderzocht moet worden.”


Uitvoer en invoer verbieden

Internationaal Strafhof-pleiter Luc Walleyn ziet meer mogelijkheden voor Europese landen om het Israëlische optreden in Gaza te ontraden. Zo vindt hij de erkenning van de staat Palestina een no-brainer. “Premier Bart De Wever beweert dat we de Palestijnse staat niet kunnen erkennen omdat de grenzen niet duidelijk zijn. Dat klopt niet: de grenzen liggen internationaalrechtelijk wél vast: het Palestijnse grondgebied bestaat uit Gaza, de Westoever en Oost-Jeruzalem. En ook de staatsautoriteit is duidelijk: dat is de Palestijnse Autoriteit.”

Maar Walleyn ziet nog meer pressiemiddelen. “Als EU-landen als Duitsland niets willen doen, kunnen andere lidstaten een coalition of the willing vormen om maatregelen te nemen. Je zou dan bijvoorbeeld een uitvoerverbod naar Israël kunnen afkondigen, niet alleen van wapens, maar ook van goederen voor dubbel gebruik. Je zou ook de invoer kunnen verbieden van goederen waarvan niet duidelijk is of ze in de kolonies worden geproduceerd of door ondernemingen die belangen in de oorlogsindustrie hebben. Tegen Israëlische leiders die zich bezondigen aan haatoproepen, die de kolonisatie organiseren of die verantwoordelijk zijn voor oorlogsmisdaden kun je een reisverbod instellen. Je kunt ook hun financiële tegoeden bevriezen. Ten aanzien van de staat Israël zou je de diplomatieke contacten tot een absoluut minimum kunnen herleiden of de tegoeden van het land bevriezen. We doen dat ook met Rusland, waarom zouden we met twee maten en twee gewichten meten?”
Uithongering als oorlogswapen

In zijn nieuwe boek Genocide in Gaza geeft de Israëlische historicus Avi Shlaim daarvoor een verklaring: het Israëlische ex*cep*ti*o*na*lis*me. “Westerse leiders geven Israël voor alles groen licht en dat verklaart waarom ze zelfs een genocide geen genocide durven te noemen.”


In Gaza sterven kinderen door honger.

De Israëlisch-Britse Shlaim is van Joods-Iraakse origine en behoort tot de Nieuwe Historici: een groep academici die zeer kritisch staat tegenover de Israëlische regering. Hij gebruikt de genocideterm zonder aarzelen. “Dat Israël de humanitaire hulp aan Gaza blokkeerde, nam al mijn twijfels weg. Ze gebruiken uithongering als oorlogswapen. Dat is genocide.”

In een opiniestuk in de krant Haaretz zijn de gerenommeerde historici Amos Goldberg en Daniel Blatman (Holocaust and genocide studies aan de Hebrew University) even categoriek: “Als de oorlog voorbij is, moeten wij, Israëli’s, in de spiegel kijken. Daarin zullen we dan een samenleving zien die haar burgers niet heeft beschermd tegen de moorddadige aanslagen van Hamas, die haar ontvoerde zonen en dochters in de steek heeft gelaten, maar ook een genocide heeft gepleegd die vanaf nu voor altijd een smet zal werpen op de Joodse geschiedenis. We moeten de realiteit onder ogen zien en beseffen hoe gruwelijk onze daad is geweest. Wat er in Gaza gebeurt, is niet de Holocaust. Er is daar geen Auschwitz en geen Treblinka. Maar het is wel een misdaad uit dezelfde categorie: genocide.”


DS, 14-05-2025 (Koen Vidal)