[bijlinda]

Hoe George Soros de meest gehate weldoener ter wereld werd


De regering-Trump gaat hard tekeer tegen George Soros. Ook buiten de VS is de 95-jarige filantroop een geliefd mikpunt voor rechtse activisten, autocratische politici en hun trollenlegers. Waaraan heeft de miljardair met Joodse roots dat verdiend?


Een foto van een pallet vol bakstenen. Ziedaar het bewijs, postte de bekende pro-Trumpcommentator David Harris Jr in juni op sociale media, dat miljardair George Soros geweld wilde oppoken tijdens protesten tegen de razzia’s van de immigratiedienst ICE in Los Angeles. “Organisaties gefinancierd door Soros hebben talloze palletten met bakstenen besteld om naast ICE-gebouwen te plaatsen,” vertelde Harris Jr aan zijn miljoenen volgers, “zodat Democratische militanten die kunnen gebruiken tegen ICE.”

De bakstenen op de foto, factcheckte het persbureau AFP, bevonden zich niet in L.A., maar in Maleisië. Van een link met Soros of de Democraten was geen sprake. Maar de berichten van Harris en geestesverwanten verspreidden zich als een lopend vuur onder de online-aanhang van president Donald Trump.

De beschuldiging was typerend voor de manier waarop uiterst rechtse activisten, autocratische politici en hun trollenlegers wereldwijd haat aanwakkeren tegen Soros (95). De Amerikaanse investeerder en filantroop van Hongaarse afkomst is een megadonateur van de Democratische Partij. Via zijn stichting Open Society Foundations (OSF) gaf hij de afgelopen decennia ook miljarden dollars aan pro-democratische doelen in de hele wereld én aan het progressieve middenveld in de VS. Sinds de terugkeer van Trump maakt Soros’ strijd voor mensenrechten en een ‘open samenleving’ hem meer dan ooit tot een publieke vijand in de VS.

“Hij is een bad guy die thuishoort in de cel”, verklaarde Trump na de moord op Charlie Kirk aan NBC News. Eerder had hij laten weten dat Soros aangeklaagd moest worden, samen met zijn 39-jarige zoon Alex, die in 2023 de leiding over de OSF overnam van zijn vader. “Vanwege hun steun aan gewelddadige protesten en nog veel meer.” De president leverde daarvoor even weinig bewijzen als zijn aanhangers die foto’s van Maleisische bakstenen rondstuurden. Soros liet via een woordvoerder weten dat zijn OSF zich alleen inlaat met “vreedzame en wettige” activiteiten.

Maar het ministerie van Justitie doet inmiddels exact wat Trump wil. Washington, zo berichtte The New York Times, heeft een reeks parketten “opgedragen plannen op te stellen voor onderzoeken naar de Open Society Foundations”. Begeleidende documenten suggereren dat de regering verbanden wil leggen met “terrorisme”. Het maakt allemaal deel uit, schreef de krant, van een breed offensief om de “financiële en organisatorische infrastructuur lam te leggen” van de Democraten en groepen die bij hen aanleunen.


Soros-bashing

Wat maakt juist Soros tot zo’n aantrekkelijk doelwit? Decennia al wordt de filantroop, die zijn geld verdiende als investeerder in de Londense City en vanaf de jaren 50 in New York, achtervolgd door complotdenkers op verschillende continenten. Zij schilderen hem af als een sinistere figuur die overal opduikt waar het brandt.

De propagandamachine van de Russische president Vladimir Poetin beschuldigt Soros ervan de hand te hebben in ‘kleurenrevoluties’ die anti-Russische krachten aan de macht brachten van Georgië tot Oekraïne. Volgens de Hongaarse premier Viktor Orban bespeelde Soros zowel de Europese Commissie als de Hongaarse oppositie om zijn ‘plan’ te realiseren: Europese natiestaten ondergraven door hen te overspoelen met migranten.

In de VS, waar Soros woont, is Soros-bashing een discipline met een lange traditie, die Trump en zijn bondgenoten naar een nieuw niveau tilden. In 2018 hintte de president dat Soros een “migrantenkaravaan” zou hebben gefinancierd die vanuit Latijns-Amerika naar de Amerikaanse grens trok. In 2023 beweerde Trump dat Soros ook een New Yorkse aanklager had “uitgekozen en gefinancierd” om hem te vervolgen voor fraude. Deze zomer zagen Trumps’ aanhangers de hand van de miljardair in de protesten in Los Angeles. Het bewijs voor de aantijgingen is flinterdun tot onbestaand, maar de intensiteit van de afkeer blijft toenemen. “Soros haat de mensheid”, tweette Elon Musk, die andere miljardair en tot voor kort een Trump-financier, in 2023.

Wie dat buitengewone ressentiment tegen één man wil begrijpen, moet zich door zijn biografie heen werken. Soros werd in 1930 geboren in een Joods gezin in Boedapest als György Schwartz. Zijn familie ontkwam aan de nazi-bezetters met behulp van valse identiteitsdocumenten. In 1947 vertrok hij naar Londen, terwijl de communisten de macht overnamen in zijn thuisland.

Na studies aan de London School of Economics (LSE) belandde hij in de financiële sector, waar hij miljarden verdiende met hefboomfondsen. Een van zijn beroemdste – of beruchtste – exploten was een shortselling van het Britse pond in 1992. Zijn hefboomfonds verdiende meer dan 1 miljard pond door bij te dragen aan een koersval die Londen dwong een mechanisme op te geven dat de wisselkoersen tussen munten van Europese landen stabiliseerde. Soros werd “de man die de Engelse centrale bank brak”. Hoewel de afwaardering van het pond volgens sommige analisten uiteindelijk voordelige effecten had voor de Britse economie, bezorgde het de toenmalige Conservatieve regering een enorme kater.

Soros liet zijn geld niet alleen renderen, maar voelde ook de nood om de wereld te veranderen. Aan de LSE was hij onder de indruk geraakt van de lessen van de filosoof Karl Popper, die in zijn werk The open society and its enemies een pleidooi levert voor liberaal-democratie en tegen totalitair denken. Poppers boodschap rijmde met Soros’ eigen ervaringen, als kind van een samenleving waarin eerst fascisme en vervolgens communisme kwetsbare mensen in een oogwenk konden vertrappelen. Het boek zou de inspiratie leveren voor de Open Society Foundations, waarin Soros sinds 1984 meer dan 32 miljard dollar pompte.


Poppenspeler

Soros’ stichting is geworteld in de overtuiging “dat niemand de ultieme waarheid in pacht heeft”. Daarom is de best mogelijke weg het nastreven van “een open samenleving gekenmerkt door de rechtsstaat; respect voor mensenrechten, minderheden en minderheidsstandpunten; democratisch verkozen regeringen; een markteconomie waarin bedrijfsleven en overheid gescheiden zijn en een bloeiend middenveld”.

Om die idealen waar te maken gaf Soros aanvankelijk geld aan anticommunistische dissidenten, van Polen en Tsjechoslovakije tot de Sovjet-Unie. Een van de begunstigden in zijn thuisland was de jonge Viktor Orban. In 1990 trok die beginnende politicus met een Soros-beurs naar de Universiteit van Oxford. In de jaren die volgden, vloeide Soros’ geld ook naar doelen als mentale-gezondheidszorg, steun aan aidspatiënten of de gemarginaliseerde Roma-gemeenschap. In Boedapest vestigde hij de Central European University (CEU), waar studenten uit postcommunistische staten met beperkte middelen konden studeren met gulle studiebeurzen. De CEU groeide uit tot een van de meest gerenommeerde universiteiten van Centraal-Europa.

Tegelijk steunde Soros tal van ngo’s die de autoritaire neigingen of corruptie aanklaagden van leiders als de Servische Slobodan Milosevic, de Oekraïense Viktor Janoekovitsj of de Georgische Edoeard Sjevardnadze.

Zeker in Georgië had Soros impact, zegt politiek adviseur en onderzoeker Lincoln Mitchell in een videogesprek vanuit zijn kantoor aan de Columbia-universiteit in New York. Mitchell werkte mee aan talloze Democratische campagnes in de VS. Tijdens de Georgische Rozenrevolutie van 2003 was hij directeur van het National Democratic Institute (NDI) in Tbilisi. Het NDI is een Amerikaanse ngo die internationaal democratie promoot en losse banden onderhoudt met de Democratische Partij. Ze werd tot voor kort sterk gefinancierd door de Amerikaanse overheid en ontving bijdragen van andere westerse regeringen, een lange reeks multinationals en stichtingen zoals de OSF.

Mitchell gaf in Georgië advies aan pro-westerse oppositieleiders als Micheil Saakasjvili, die met hun protestbeweging de corrupte regering van Sjevardnadze tot aftreden dwongen. Samen met het NDI speelde ook Soros’ organisatie een belangrijke rol, zegt Mitchell. “Eén: door geld te voorzien voor meer oppositiegezinde ngo’s. Twee: door het financieren van een exitpoll.” Die poll werd een kantelpunt omdat hij bevestigde wat veel Georgiërs al vermoedden: de pro-regeringspartijen probeerden de verkiezingen te vervalsen.

Sjevardnadze stapte op na straatprotesten, maar de Russische president Poetin las de machtswissel in zijn buurland volgens Mitchell “als een coup georganiseerd door de CIA”. Onterecht, zegt hij, maar ook weer geen compleet krankzinnige redenering. “De NDI is de CIA niet, maar leg dat maar eens uit aan Poetin.” De Russische president en zijn bondgenoten zouden ook het onttronen van Milosevic en Janoekovitsj door hun eigen bevolking afschilderen als het werk van een poppenspeler.

Geloven dat Soros met behulp van ngo’s een revolutie op touw kon zetten in een enorm en complex land als Oekraïne, is “niet ernstig”, zegt Mitchell. Het ontkent zowel de oprechte onvrede bij de onderdanen van gehate leiders als de complexiteit van de processen die opborrelen als die onvrede een kookpunt bereikt.

“Mijn rol is verkeerd begrepen en sterk overdreven, met name door president Poetin en anderen,” vertelde Soros in 2007 aan Radio Free Europe, “die mij liever de schuld geven van het organiseren van de [Rozen]revolutie dan te aanvaarden dat het volk het regime in Georgië heeft omvergeworpen.” Hij voegde daaraan toe dat hij “geen fan is van revoluties”, omdat die geen garantie opleveren dat een repressief regime daadwerkelijk overgaat in een democratie.


Meesterbrein

Op complotdenkers maakte het weinig indruk. Ook in de VS bleef hun aantal groeien. Dat is niet verwonderlijk: nergens anders bemoeide Soros zich zo openlijk met politiek. Een deel van zijn geld kwam terecht bij organisaties die ook steun kregen van rechtse geldschieters, zoals het libertaire Cato Institute. Maar sinds hij in 2004 naar voren trad als prominente geldschieter van de Democraten, uit verzet tegen George W. Bush en zijn ‘war on terror’, gaf Soros honderden miljoenen aan de partij. Via de OSF doneerde hij bovendien aan talloze organisaties die bij hen aanleunen.

In de afgelopen jaren gingen veel giften, onder het leiderschap van zowel George als Alex Soros, naar organisaties die progressieve standpunten innamen in de oplaaiende cultuurstrijd. De OSF ondersteunde abortus-, transrechten- en klimaatactivisten, naast groepen die rijken meer belastingen willen laten betalen, het immigratiesysteem humaner willen maken of raciale gelijkheid bepleiten in de nasleep van de Black Lives Matter-beweging.

Andere Soros-donaties gaan rechtstreeks naar de verkiezingscampagnes van procureurs die mildere straffen voor kleine druggebruikers willen of een strengere aanpak van gewelddadige agenten. Dat volstaat om de ergernis te wekken van Amerikaanse rechts, dat Soros terecht ziet als een financier van dingen waar ze niet van houden. Maar zowel Trump als zijn aanhangers trekken meer verregaande conclusies. Zij portretteren Soros als meesterbrein van een linkse campagne om Trump te treffen en het land te doen ontsporen. Een campagne die een hard en uitgebreid tegenoffensief rechtvaardigt van hun kant.

In 2021 doneerde Soros aan een ngo die rechtszekerheid voor zwarte Amerikanen nastreeft. Die ngo gaf op haar beurt geld aan de verkiezingscampagne van Alvin Bragg, een New Yorkse procureur die later achter Trump aanging. In de Trump-logica betekende dat dat Soros rechtstreeks de vervolging van de president had besteld.
De New Yorkse procureur Alvin Bragg, die lang achter Donald Trump aanging, zou volgens die laatste ook gestuurd worden door George Soros.
De New Yorkse procureur Alvin Bragg, die lang achter Donald Trump aanging, zou volgens die laatste ook gestuurd worden door George Soros. © nyt

Een onverkwikkelijke gedachtesprong, volgens journaliste Emily Tamkin, die het werk van de filantroop tegen het licht hield in haar boek The influence of Soros. Zonder enig bewijs te leveren, vertelde Tamkin aan NPR, wordt zijn invloed “dramatisch overdreven” en de indruk gewekt dat hij magistraten als Bragg kan “controleren”. Hetzelfde geldt volgens Tamkin wanneer leden van groepen die OSF-steun ontvangen én deelnemen aan demonstraties tegen Trump, bestempeld worden als “betaalde” demonstranten. Dat zet burgers die handelen uit eigen beweegredenen weg als willoze speelballen van een miljardair, en doet de hele linkerzijde verdacht lijken.


De rijke Jood

Tamkin ziet heel wat redelijke kritiek op Soros. Zijn beslissingen als investeerder hadden vaak een destabiliserend effect op markten en dus ook op mensen. Het blijft ook lastig om een oproep voor een eerlijker samenleving te verzoenen met het feit dat rijke mensen als hij de campagne van aanklagers kunnen financieren, of beslissen naar welke doelen geld mag vloeien en wanneer dat geld stopt met vloeien.

Maar dat wordt al gauw een brede conversatie over de macht van miljardairs in de Amerikaanse samenleving, waar zowel links als rechts activisme afhankelijk is van enorme hoeveelheden privégeld. In tegenstelling tot veel andere miljardairs, stipt Tamkin aan, ijvert Soros niet voor een beleid waar hij zelf rijker van wordt.

Hoe dan ook gaan de huidige aanvallen op Soros minder over zijn daden dan over waar hij voor staat, zegt Joshua Livestro, oud-adviseur van voormalig VVD-leider Frits Bolkestein in Nederland en van de Republikeinse populiste Sarah Palin in de VS. Door hem aan te pakken, zegt Livestro aan de telefoon, zendt Trump een intimiderend signaal naar andere linkse stemmen en “financiers van de tegenpartij”. “Het signaal is: ‘Geef jij ook aan Democratische doelen? Wel, wij hebben nu controle over de belastingen en het strafrecht, dus we gaan je pakken.’”

Livestro heeft ervaring met anti-Soroscampagnes. In 2016 kwam hij er zelf in één terecht. De conservatieve Livestro was toen een van de leidende figuren in de organisatie Stem voor Nederland, die pleitte voor een ja-stem in het Nederlandse referendum over een associatieverdrag met Oekraïne. Zijn organisatie had een gift van 200.000 euro ontvangen van de OSF, die eveneens voorstander was van een democratisch en pro-westers Oekraïne.

De tegencampagne, onder meer getrokken door de rechts-populist Thierry Baudet, “was goed gefinancierd”, zegt Livestro. Daarom had zijn groep een aantal subsidieaanvragen ingediend. “Ik had daar verder niet over nagedacht, maar dat leidde tot hysterische reacties. Er werd heel erg op de man Soros gespeeld en men tapte uit een heel oud vaatje: antisemitische beeldspraak over de machtige rijke Jood die van bovenaf aan touwtjes trekt.”

Daarover zijn Livestro, Mitchell en Tamkin het eens: wat Soros zo’n geknipt doelwit maakt voor veel van zijn tegenstanders, is dat ze hem kunnen inkapselen in een lange traditie van antisemitische vertellingen.


Maffianetwerk

Maart 2018, een maand voor de Hongaarse parlementsverkiezingen. 170 jaar na de revolutie van 1848 hadden de Hongaren opnieuw een vijand, vertelde premier Orban aan een menigte voor het parlement. “Hun gezichten zijn niet zichtbaar, maar worden aan het oog onttrokken; ze vechten niet rechtstreeks, maar heimelijk; ze zijn niet eervol, maar gewetenloos. Ze zijn niet nationaal, maar internationaal; ze geloven niet in werken, maar in speculeren met geld. Ze hebben geen thuisland, maar de hele wereld is van hen.”

Veel Hongaren hoorden de echo’s van stalinistische antisemitische propaganda over “ontwortelde kosmopolieten”. In het voorgaande jaar hadden ze al een gelijkaardig gevoel gekregen bij de affiches waarmee Orbans partij het hele land had volgeplakt. Daarop stond de belichaming van Orbans “heimelijke” vijanden: George Soros.

Afgebeeld met een gemeen ogende grijns, had de miljardair zijn handen om de schouders van alle verzamelde Hongaarse oppositieleiders, van links tot uiterst rechts. Die hadden kniptangen in de hand, klaar om het grenshek door te knippen waarmee Orban migranten buitenhield die in 2015 massaal over de Balkanroute door het land waren getrokken. In Orbans grand remplacement-theorie, die zowel antisemitische als islamofobe snaren bespeelde, was Soros “een speculant die een uitgebreid maffianetwerk beheert” waartoe ook de leiders van de Europese Commissie behoorden. Hun doel: zijn regering neerhalen en zijn land overgeven aan islamitische migranten.

De werkelijke betrokkenheid van Soros’ OSF bestond ook in Hongarije uit het financieren van anticorruptiewaakhonden als Transparency International, die kritiek hadden op het wijdverbreide nepotisme onder Orban, en van mensenrechtenorganisaties als de Helsinki-stichting, die de zaak van asielzoekers bepleitten.

Dat uitgerekend Soros, die hem in zijn begindagen gesteund had, in Orbans vizier was terechtgekomen, getuigde van een wrange ironie. Maar meer dan een kwarteeuw later was de filantroop een aantrekkelijke opponent geworden, legde George Birnbaum, een politiek strateeg die tot in 2015 voor de Hongaarse premier werkte, uit aan Buzzfeed. Orbans echte oppositie was op dat moment zo zwak dat er volgens Birnbaum “niemand was om tegen te vechten”.

Daarom hadden Birnbaum en zijn mentor Arthur Finkelstein, die beiden hun sporen verdiend hadden als adviseurs van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, een nieuwe vijand bedacht tegen wie Orban de Hongaarse natie kon verenigen: een kwaadaardige internationale financier die vanuit de schaduw hun levens in chaos wilde storten.

De kritiek dat Orban en zijn Joodse adviseurs zo een antisemitisch hondenfluitje hanteerden, weerde de premier af met behulp van zijn vriend Netanyahu. Die hanteerde een eigen anti-Sorosdiscours tegen ngo’s die in Israël, met steun van de OSF, de rechten van minderheden en asielzoekers verdedigden.


Complottheorieën

Door met staatssubsidies een ongeziene hoeveelheid anti-Sorospropaganda in de ether te stuwen, creëerde Orban een nieuwe internationale golf van verdachtmakingen over de filantroop. Complottheorieën die ooit beperkt weerklonken aan de oostelijke randen van het continent, zijn inmiddels ook in het Westen normaal gaan klinken.

In Hongarije zijn Orbans woorden bovendien uitgedraaid op daden. In navolging van Poetin, die de OSF in Rusland liet verbannen als “ongewenste” organisatie, liet hij wetten schrijven die de werking van de OSF en de Central European University onmogelijk maakten. De OSF sloot haar kantoor in Boedapest in 2018, de Central European University verplaatste een jaar daarna het overgrote deel van haar activiteiten naar Wenen. Zo’n onderdrukking van kritische stemmen was een primeur voor een EU-land.

In Washington zien America First-ideologen Orbans machtsgreep in Hongarije als een blauwdruk voor hun land. Nu hun president aangeeft dat hij klaar is om Washington een beetje meer op Boedapest te doen lijken, stapt Soros’ zoon Alex naar voren. Tijdens gesprekken achter gesloten deuren met enkele “wereldleiders en filantropen” zei hij volgens The New York Times dat de OSF haar missie slechts zou staken “over zijn lijk”.

Maar net als enkele jaren geleden in Hongarije lijkt bij sommige OSF-medewerkers de galgenhumor er al in geslopen te zijn. Tijdens een cocktailreceptie in Manhattan, schreef de Times, grapte een medewerker van de stichting tegen de leiding dat ze maar beter van het feest konden genieten. Het kon immers hun laatste avond op vrije voeten zijn.


Blog DS, 03-10-2025 (Roeland Termote)