Paddo's

[bijlinda]

Kun je God ontmoeten onder invloed van paddo’s?


Een psychedelisch middel kan diepe spirituele ervaringen veroorzaken. Wat als je daarmee aanklopt in de kerk? Twee theologen over extase, geduld en het recht om God te ervaren.


Wetenschappers die psychedelische middelen bestuderen spreken van veelbelovende resultaten voor de behandeling van onder meer trauma, angst en depressie. Niet alleen de medische wetenschap heeft belangstelling voor psychedelica, ook onder theologen en filosofen is dat het geval.

Zo kunnen toekomstige geestelijke verzorgers aan de Vrije Universiteit inmiddels het vak ‘psychedelica en zingeving’ volgen. Een psychedelisch middel kan namelijk ook diepe spirituele ervaringen veroorzaken. Maar in hoeverre is dat te vergelijken met een klassieke godservaring?

Arnold Huijgen, hoogleraar systematische theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit, heeft zelf niks met psychedelica. “Toch vond ik het een leuk onderwerp om over na te denken. Sinds de Verlichting, en sinds de filosoof René Descartes het lichaam en de geest uit elkaar heeft getrokken, hebben we er moeite mee wanneer dat onderscheid vervaagt. Een typisch westers probleem.”


Goed gedachte-experiment

“Daarnaast vervagen psychedelica ook de grens tussen het medische, het mystieke, en het recreatieve. Daarmee vormen ze een goed gedachte-experiment voor het verkennen van die onderlinge verschillen.

“Ik realiseerde me dat elk boek over de christelijke geloofsleer standaard een hoofdstuk heeft over de middelen om met God in contact te komen. Dan gaat het natuurlijk nooit over psychedelica, maar bijvoorbeeld over de sacramenten.

“Neem bijvoorbeeld het avondmaal, het delen van brood en wijn. Het is opvallend hoeveel dat verschilt van het nemen van paddo’s. De middelen in de kerk zijn in zichzelf klein. Van de wijn zul je niet dronken worden, het brood zal je niet compleet voeden. De diepte van de ervaring is altijd afhankelijk van God en je vertrouwen op God. Je hebt het niet zelf in de hand.”


Zingeving die altijd beschikbaar is

“In vergelijking daarmee is de ervaring die psychedelica bieden heel beschikbaar. Je gaat onvermijdelijk iets beleven. Volgens de Duitse socioloog Harmut Rosa betekent moderniteit dat alles beschikbaar is, of moet worden. In die zin is de wending naar psychedelica als zingevingsmiddel een typisch modern verschijnsel.

“Juist die beschikbaarheid maakt dat ik voorzichtig zou zijn om een psychedelische trip te duiden als godservaring. Als iets altijd beschikbaar is en voldoet aan een bepaalde formule die je in de vingers kan krijgen, dan is het per definitie niet God. Bijbelse personages die denken God aan een touwtje te hebben, komen dikwijls bedrogen uit.

“Harmut Rosa zegt dat de mens juist opleeft van de momenten die niet op aanvraag beschikbaar zijn. Een plotselinge verliefdheid, of de zon die opeens doorbreekt. God zit juist vaak waar je God niet verwacht, je kunt het niet organiseren.”


Een godservaring kun je niet afdwingen

Sanneke Brouwers, geestelijk verzorger bij defensie en promovendus aan de Universiteit van Tilburg: “Daar ben ik het volledig mee eens. Het gebruik van psychedelica voor spirituele doeleinden heeft ergens een ‘quick fix’-karakter. We moeten niet denken dat we ‘recht’ hebben op een godservaring. Of dat het geloof een event is, een ‘instagrammable’ beleving. Ik denk dat het geloof dat bijna nooit is.

“Juist de afwezigheid van de godservaring is ook een centraal onderdeel van het christelijk geloof. Denk aan Jezus aan het kruis, die roept: ‘mijn God, waarom heeft u mij verlaten?’ Volgens de Tsjechische priester Tomáš Halík zit de diepste spiritualiteit juist in het geduld met God, in het wachten. Daarbij hoort zoeken en twijfelen.

“Ik zou ook zeggen: God zit meestal niet in de extase. Eerder in de verbinding, in het dienen van de ander. Wie voor spirituele doelen psychedelica neemt, probeert vooral iets te halen, al sluit het een het ander natuurlijk niet uit. Daarbij gaat het vaak om een individuele ervaring. En een daadwerkelijke godservaring kun je nooit afdwingen.”


Een mystieke ervaring met een hoge kostprijs

Huijgen: “We moeten wel bedenken dat ook in de christelijke traditie gepoogd wordt mystieke ervaringen uit te lokken. Mystici trokken de woestijn in, leefden ascetisch, vastten langere tijd. Ik heb zelf nog de droom om ooit naar Santiago de Compostela te lopen, zo’n lange tocht doet natuurlijk ook van alles met je lichaam en dus met je stemming.

“Maar voor al deze voorbeelden blijft gelden: ze hebben een hoge kostprijs, en het duurt lang. En dan nog is het maar afwachten of de ervaring je ten deel valt.”

Brouwers: “Er zijn inderdaad veel meer manieren om zo’n transcendente ervaring op te wekken. Militairen die op bivak zijn, zware fysieke inspanning leveren en weinig slapen, zeggen ook dat ze op een gegeven moment gaan hallucineren. Bij wijze van spreken zien ze de roze olifanten door het bos lopen. De volgende keer zou het Jezus kunnen zijn die ze zien.

“Wat mij betreft ligt de rol voor geestelijke verzorgers vooral hierin. Ze kunnen helpen bij het duiden van de ervaring wanneer die eenmaal is opgedaan, maar moeten niet per se helpen bij het faciliteren ervan.”


In de war raken

“Het is goed dat de spirituele ervaringen die gepaard gaan met het gebruik van psychedelica niet als bijwerking gezien worden, zoals ook de gedachte is achter het vak op de VU. Maar ik zou de toepassing niet los willen maken van de medische context. Ik ben huiverig voor normalisering, omdat je echt in de war kan raken van psychedelica.

“In het algemeen zou ik afraden om snel naar medicatie te grijpen, ook in de gezondheidszorg. Volgens mij kun je psychedelica het best zien als laatste redmiddel, bijvoorbeeld voor mensen in doodsangst. Hoewel je zelfs daar niet te snel overheen moet stappen. Angst voor de dood is niet gek, het is in zekere zin gezond. Lijden hoort bij het leven. Jezus kreeg aan het kruis zure wijn aangeboden, maar weigerde die te drinken. Tegelijkertijd: wie ben ik om mensen in nood verlichting te ontzeggen.

“Ik ken ook veteranen die psychedelica gebruiken, al dan niet in medische context, en zeggen daar baat bij te hebben. Als iemand naar aanleiding daarvan met een godservaring bij mij zou komen, zou ik serieus het gesprek aangaan. Ik hoef niet te oordelen.”


Een ervaring serieus nemen én een bepaalde scepsis voelen

“Tegelijk zou ik in mezelf wel een bepaalde scepsis voelen tegenover een ervaring die zo uit de hemel komt vallen, zoals je ook zou kunnen voelen tegenover iemand die in één keer halsoverkop verliefd is. Je wil wel weten wat erachter zit en hoe iemand ermee verder denkt te gaan. Je kan iemand serieus nemen zonder alles te ondersteunen. Zo’n ervaring moet geïntegreerd worden in het leven.”

Huijgen: “Als iemand zich op grond van een psychedelische godservaring zou willen laten dopen, zou ik sowieso het gesprek aangaan, ik sluit niet uit dat het kan. Heb je niet alleen een mystieke ervaring gehad, maar ben je ook bereid je hele leven aan God te verliezen? Ook wanneer je het niet voelt? In het protestantisme wordt ervaring alleen vaak gezien als een wankele basis.

“Maar als iemand, na een mystieke ervaring, bij diens volle verstand diens leven wil veranderen, weet je dat er meer aan de hand is. Mensen kunnen God ook ontmoeten in een droom, of in de zon die doorbreekt. Een ander kan nooit voor jou bepalen of dat wel of niet God is.”


Blog Trouw, 26-06-2025 (Chiel de Groot)