Interviews

[bijlinda]

De sociale valkuil van het straatinterview


Tinneke Beeckman bekeek de reportage van Christophe Deborsu en zag hoe laagopgeleide mensen te eerlijk communiceren om op tv niet door de mand te vallen.


Sans boulot, tous fraudeurs?’ de RTL-reportage van Christophe Deborsu, deed vorige week veel stof opwaaien. Toen ik die bekeek, vond ik de geïnterviewden eerder ontwapenend. Wat me aansprak, was precies wat veel commentatoren zo ergerlijk vonden: dat ze zo vrijuit spraken. Ja, dat doen mensen uit de arbeids- of lagere middenklasse makkelijk: als een journalist hun een microfoon onder de neus duwt, antwoorden ze gewoon. Ze laten hem binnen in hun huis, laten hun slaapkamer zien, hun huisgenoten. Ze verhullen niets.

Wat een verschil met de Pano-reportage De onbestrafte prof’ over frauderende academici, beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag. Die bleven buiten beeld, hun advocaten gaven sussende antwoorden die niemand kon natrekken wegens “vertrouwelijk”. De twee geïnterviewde rectoren, Petra De Sutter (UGent) en Jan Danckaert (VUB), gaven minutenlang variaties op “geen commentaar”. Ze zeiden wel, ”voor alle duidelijkheid”, dat ze die wantoestanden ook heel erg vonden.

De eerlijkheid van de geïnterviewden in de RTL-reportage rechtvaardigt hun keuzes natuurlijk niet. Wie onterecht een uitkering ontvangt, misbruikt de sociale zekerheid en dat is onaanvaardbaar. Maar bracht de reportage nieuwe inzichten? We zagen een alleenstaande, laagopgeleide moeder die geld zou verliezen als ze werkt – een bekend probleem. Een langdurig zieke kon na een lange werkonderbreking niet meer aan het werkritme wennen. Niet verrassend. Dat zwartwerk en domiciliefraude voorkomen, weet iedereen. En in Wallonië worden mensen met uitkeringen minder aangespoord en minder streng gecontroleerd dan in Vlaanderen. Kortom, enkele statistieken kregen een gelaat.

Tegelijk illustreert de reportage een verschil dat zelden wordt behandeld: de kloof tussen wie publiekelijk eerlijk en onbevangen spreekt en wie dat niet doet. In het pas verschenen Outclassed. How the left lost the working class and how to win them back bespreekt de Amerikaanse sociologe Joan Williams culturele verschillen die nauwelijks aandacht krijgen. Eén zo’n verschil is de voorkeur voor eerlijk, recht door zee taalgebruik bij mensen uit de arbeidersklasse en de lagere middenklasse, versus een voorkeur voor omfloerst, niet-confronterend of ironisch taalgebruik bij de hogere middenklasse. Het opleidingsniveau speelt daarbij een grote rol. Wie langer, theoretischer is opgeleid, beseft beter dat een publiek discours aan sociale normen moet voldoen. Wat je vertelt, bepaalt ook je status; je moet er dus op letten wat je vertelt en hoe je dat doet.

Een gelijkaardige analyse maakte de Franse socioloog Pierre Bourdieu. In Sur la télévision (1996) noemt hij televisie een ongeschikt medium om sociale kwesties te behandelen: het vergroot de sociale verschillen. Journalisten behoren veelal tot de hogere sociale klasse. Als ze met mensen uit lagere sociale groepen spreken, gebruiken ze graag het straatinterview, waarbij ze voorbijgangers ondervragen (Deborsu gebruikte die techniek ook, naast andere).

Maar de kijkers weten niet welke getuigenissen werden geselecteerd. Een journalist (of zijn hoofdredacteur) wil informeren, maar hij wil ook een spitante reportage, om te vermijden dat kijkers afhaken. Journalisten laten dus mensen uit de arbeidersklasse aan het woord, meestal over thema’s als armoede en werkloosheid. Die mensen mogen getuigen, ze mogen hun emoties laten spreken, maar ze mogen niet argumenteren; ze nemen niet deel aan discussies of panelgesprekken die op reportages volgen. Ze hebben ook geen mediatraining gekregen; ze staan niet stil bij de gevolgen van hun medewerking.

Kortom, de televisie lijkt de samenleving te tonen zoals die is, maar ze selecteert informatie. Die selectie loopt langs een sociaal onderscheid: laagopgeleiden drukken zich bijna ongeremd uit, zij worden in de media makkelijk veroordeeld of belachelijk gemaakt. Hogeropgeleiden, soms met uren mediatraining, communiceren gericht, wikken hun woorden en proberen de impact van hun uitspraken te beheersen. Wanneer zij in de media komen, kunnen ze hun sociale positie handhaven of zelfs versterken.

Intussen start de Franstalige mediawaakhond CSA een onderzoek tegen de RTL-reportage, voor mogelijke aanzet tot discriminatie. Dat is overdreven: een vrije samenleving censureert niet, maar probeert eenzijdigheid op te vangen. Het zou juist spannender zijn om meer geïnterviewden zo openhartig te horen antwoorden. Om bijvoorbeeld de betrokken politici ongefilterd te horen zeggen waarom ze die wanpraktijken niet aanpakken – onterechte uitkeringen ontnemen mensen de stimulans om voluit aan de samenleving deel te nemen. Of om te vernemen wat Franstalige en Vlaamse politici écht over de federale staat en de sociale zekerheid denken. Mogelijk ook boeiend: eerlijke interviews met bemiddelde, hoogopgeleide mensen, die mee de morele codes voor de samenleving boetseren. Ze krijgen plots een journalist aan hun deur, die persoonlijke vragen stelt – over de buurt, de schoolkeuze voor de kinderen, wie ze als collega selecteren (en wie liever niet), over de sociale kring. Dan kan de kijker oordelen of die persoonlijke keuzes stroken met de waarden die ze publiekelijk verdedigen, dan wel of ze goed kunnen verbloemen. Wellicht zou een dergelijk gesprek voor sommige geïnterviewden meevallen. Voor anderen, misschien, iets minder.

Tinneke Beeckman is filosofe en schrijfster. Haar column verschijnt tweewekelijks op donderdag.


Blog DS, 19-11-2025