Imperium!

[bijlinda]

De heimwee naar het koloniale imperium zit er bij de Russen, en zeker bij Poetin, diep ingebakken


De gesprekken tussen de VS en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zouden nu in een stroomversnelling zitten. Dat betekent nog niet dat Poetin zal akkoord gaan met het resultaat, voorspelt Mia Doornaert.


“Het kan niet genoeg benadrukt worden: zonder Oekraïne houdt Rusland op een imperium te zijn, maar met een onderworpen Oekraïne wordt Rusland automatisch weer een imperium.” Dat schreef dertig jaar geleden Zbigniew Brzezinski, de Pools-Amerikaanse geopolitieke denker, die internationaal vooral bekend werd als adviseur nationale veiligheid van de Democratische president Jimmy Carter (1977-1981). Hoe profetisch waren die woorden.

Dat ze aan het hoofd stonden van een koloniaal imperium, en dat dit Ruslands roeping was, dat zit er bij veel Russen nog diep ingebakken, om te beginnen bij Vladimir Poetin zelf. Tsaar Ivan IV ‘de Verschrikkelijke’ startte de imperialistische expansie met de verovering van de islamitische Tataarse kanaten Kazan en Astrachan. Tussen 1550 en 1700 veroverde Rusland jaarlijks zowat 35.000 vierkante kilometer Aziatisch grondgebied, een gebied bijna zo groot als België. In 1721 won tsaar Peter de Grote de ‘Grote Noordse Oorlog’ tegen de toenmalige grootmacht Zweden. Dat leidde tot de annexatie van Estland, Lijfland en Ingria, de Finnische landen rond de Finse Golf, en later, in 1809, de annexatie van Finland zelf. In 1789 veroverde Catharina de Grote gebieden aan de Zwarte Zee, met onder de andere de Krim, op de Turken.

De vaak geciteerde woorden van Brzezinski dateren uit 1994. De Sovjet-Unie was uiteengevallen in vijftien onafhankelijke republieken, iets wat voor Vladimir Poetin “de grootste ramp van de tweede helft van de 20ste eeuw” is. Brzezinski was ongelukkig over de Amerikaanse druk op Oekraïne om al zijn uit de Sovjet-tijd daterende kernwapens aan Rusland over te dragen, dat die wapens dan zou vernietigen. Als hij toen gelijk had gekregen, dan was er nu allicht geen oorlog in Oekraïne. Maar de ‘internationale gemeenschap’ wilde – begrijpelijkerwijze – geen nieuwe atoommacht laten ontstaan. In het ‘Boedapest memorandum’ van 1994 kreeg Oekraïne van de Verenigde Staten, Rusland en het Verenigd Koninkrijk veiligheidsgaranties.

Brzezinski maakte zich geen illusies over de waarde van die Russische toezegging. Als Pool wist hij hoe diep de fantoompijn van het verloren imperium bij veel Russen en hun president zit. De ‘internationale rechtsorde’ is altijd ondergeschikt geweest aan de ambities van de machtigen. Dat beschrijft Thucydides al in zijn De Peloponnesische Oorlog van 2.500 jaar geleden. Athene, dat aan het hoofd stond van de Delische Bond, ging de opstandige bevolking van het kleine eiland Melos belegeren. Tevergeefs riep de bevolking verdragen in tegen een onrechtmatige bezetting. Om een voorbeeld te stellen werden de vrouwen en kinderen als slaven gedeporteerd, en de mannen afgeslacht. Thucydides concludeert: “De sterken doen wat ze willen, de zwakken ondergaan wat ze moeten.”

De zwakken die ondergaan wat ze moeten, dat speelt nu in Oekraïne. Het jongste ‘vredesplan’ waarmee de Amerikaanse president Donald Trump op de proppen kwam, na bilateraal overleg met Poetin, kreeg felle kritiek in de Amerikaanse pers omdat het een complete capitulatie vormde aan de Russische eisen. In zijn column in The New York Times vergeleek de gezaghebbende journalist en auteur Thomas Friedman het met München 1938. Dat was het infame akkoord waarin de Britse en Franse premiers Tsjechoslovakije aan Hitler gingen opofferen om ‘de vrede te redden’.

Het is typisch dat er destijds zo weinig naar Brzezinski geluisterd werd. Dat was een algemeen fenomeen. Uitgeweken bewoners van Centraal- en Oost-Europa, mensen die het best de Russen kenden, waren zogenaamd verblind door persoonlijke wrok. “Je gaat toch niet naar een Pool luisteren als het over Rusland gaat”, zei ooit de prominente Amerikaanse diplomaat W. Averell Harriman. Westerse experts wisten beter. We moesten begrip hebben voor de Russen, lief voor ze zijn. Alsof we daarmee iets konden veranderen aan de hardnekkige fantoompijn van een imperialistische mogendheid die, in tegenstelling tot de westerse landen, absoluut niet aan zelfkritiek toe is.

De gesprekken tussen de VS en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zouden nu in een stroomversnelling zitten. Dat betekent nog altijd niet dat Poetin akkoord zal gaan met het resultaat. Oekraïne zal toegevingen moeten doen, dat staat vast. Maar niet ten koste van alle zelfrespect. ‘München’ heeft voldoende aangetoond dat zoiets een agressieve dictator alleen maar aanmoedigt.


Blog DS, 26-11-2025 (Mia Doornaert)