Coronavirus: lek uit lab ‘waarschijnlijk'

[bijlinda]

Is de pandemie het gevolg van een ‘lablek’? Een geheim rapport spreekt eerdere aanwijzingen tegen


Amerikaanse inlichtingendiensten blijven verdeeld over de vraag of het coronavirus kan zijn ontsnapt uit een virologisch laboratorium in Wuhan. Een van de diensten zegt aanwijzingen te hebben voor zo’n laboratoriumlek. Maar na drie maanden intern onderzoek is men er niet in geslaagd die aanwijzingen hard te maken.


Dat blijkt volgens de Washington Post uit een geheim rapport dat de intern kibbelende inlichtingendiensten aan president Biden hebben overhandigd. Biden had om een weging van al het bewijs gevraagd, om voor eens en voor altijd duidelijkheid te krijgen of het virus nu wel of niet uit een Chinees laboratorium kan zijn ontsnapt. Maar de spionnen zijn het onderling over die vraag niet eens geworden, blijkt uit het rapport.

Twee diensten houden vast aan de ook bij wetenschappers meest aangehangen gedachte, dat het virus langs natuurlijke weg op de mens is overgesprongen, waarschijnlijk via een boerderijdier uit Zuid-China. Een derde inlichtingendienst zou echter over een tip beschikken dat er kort voor de corona-uitbraak drie medewerkers van het Wuhan Instituut voor Virologie met luchtwegklachten in het ziekenhuis belandden.

Maar kennelijk is die informatie niet solide genoeg om ook de andere spionnendiensten te overtuigen. Om welke afdelingen het precies gaat, heeft Biden altijd in het midden gehouden.


Genetisch knip- en plakwerk

Al sinds het virus in december 2019 opdook in Wuhan zijn er geruchten dat het afkomstig zou kunnen zijn uit het zo’n 20 kilometer verderop gelegen virologisch instituut. Hard bewijs ontbreekt echter. Het virus is genetisch niet verwant aan enig virus bekend uit het lab, en mist de kenmerkende sporen van genetisch knip- en plakwerk die in het laboratorium opgekweekte virussen doorgaans hebben.

Niettemin kreeg de theorie extra steun, nadat een groep wetenschappers in vakblad Science pleitte voor nieuw, onafhankelijk onderzoek naar de theorie. China wil geen toegang geven tot ruwe gegevens uit het laboratorium, en voor een land dat internationaal wil meedraaien in de wetenschap is dat toch echt te mager, aldus de onderzoekers. Bovendien zou de WHO-missie die begin dit jaar Wuhan bezocht niet onafhankelijk genoeg zijn.

De theorie van een laboratoriumoorsprong zélf werd er intussen niet waarschijnlijker op. Zo kwam aan het licht dat er tijdens de uitbraak op grote schaal illegaal werd gehandeld in zeker 38 soorten exotische dieren, buiten zicht van zowel de WHO als Chinese uitbraakonderzoekers. Daarbij ook beruchte bronnen van diervirussen zoals nertsen, wasbeerhonden, bamboeratten en civetkatten.


Extreem onwaarschijnlijk

En vorige week wezen Schotse wetenschappers er, ook in vakblad Science, op dat de uitbraak plaatsvond op het moment dat veel Chinezen net op zoek waren naar alternatieven voor varkensvlees, na een ziekte-uitbraak in de sector. Toen het virus uitbrak, stond de prijs van varkensvlees op recordhoogte. Alles overziend is een lek uit het laboratorium ‘extreem onwaarschijnlijk’, oordelen ook de Schotten.

De WHO dringt intussen aan op vervolgonderzoek in China waarbij ook het laboratorium wordt onderworpen aan nader, onafhankelijk onderzoek. Het is echter zeer de vraag of de Chinese autoriteiten zo’n onderzoek wel toestaan.


DM, 25-08-2021 (Maarten Keulemans)

[bijlinda]

Theorie dat coronavirus uit lab ontsnapte, komt onder druk


Aanwijzingen dat het coronavirus twee keer de sprong maakte van dier naar mens, slaan een deuk in de hypothese dat de verwekker van covid-19 kon ontsnappen uit een Chinees lab.


Sars-CoV-2, het virus dat covid-19 veroorzaakt, is bij het begin van de pandemie mogelijk meer dan eens overgesprongen van dier naar mens. Dat is de voorlopige conclusie van een analyse van genetische gelijkenissen en verschillen bij 1.700 virusstalen die bij het begin van de covid-uitbraak in China werden geïsoleerd.

Als de bevindingen kloppen, is dat een opsteker voor de hypothese dat het virus van wilde dieren op de mens oversprong, en een afknapper voor de hypothese dat sars-CoV-2 zou zijn ontsnapt uit een Chinees onderzoekslab. Maar de studie is nog niet in een vakblad gepubliceerd en voorlopig slechts op een virologisch discussieforum geplaatst. Dat betekent dat ze nog geen collegiale toetsing heeft ondergaan en dat de gepresenteerde resultaten nog niet geverifieerd zijn, waarschuwt het vakblad Nature, dat de publicatie onder de aandacht brengt.

Sophie Gryseels, een biologe die aan de UAntwerpen onderzoek doet naar virussen die van dier op mens overgaan, vindt de studie alleszins overtuigend, ‘al levert ze geen onomstotelijk bewijs’. De auteurs van de studie zijn grote namen in de evolutiebiologie, zegt ze. Het gaat onder meer om Kristian Andersen (Scripps Research), Andrew Rambaut (Universiteit Edinburgh) en Joel Wertheim (University of California San Diego).


Twee afstammingslijnen

De onderzoekers tonen in hun artikel aan dat de vroegst circulerende coronavirussen, geïsoleerd bij mensen die eind 2019 en begin 2020 geïnfecteerd raakten, onderling kleine, maar typerende genetische verschillen vertonen. Op basis daarvan zijn ze in twee aparte afstammingslijnen onder te brengen, A of B. Lijn B, die wereldwijd de dominante lijn zou worden, bevat onder meer virusvarianten die bij bezoekers aan de wildedierenmarkt van Huanan in Wuhan, een van de eerste broeihaarden van de epidemie, werden afgenomen. Lijn A, die nooit buiten de grenzen van China zou komen, telt virusvarianten die werden geïsoleerd bij bezoekers aan andere wildedierenmarkten in Wuhan.

Een cruciale vraag is of de gemeenschappelijke voorouder van de viruslijnen A en B onder wilde dieren circuleerde toen de epidemie uitbrak, dan wel pas is ontstaan nadat het virus naar de mens is overgesprongen, zegt Gryseels. ‘In het laatste geval zou een eenmalige oversprong van dier op mens aannemelijk zijn. In het eerste geval kan het sars-CoV-2-virus twee keer van dier op mens zijn overgesprongen.’

De gegevens van de onderzoekers wijzen in de laatste richting: een meervoudige oversprong. En dat is een nieuwe, spannende wending in de zoektocht naar de oorsprong van de pandemie, want tot dusver was aangenomen dat de virussen van lijn A en lijn B in de mens moesten zijn ontstaan. Bewijs daarvoor waren drie of vier cruciale mutaties in de genetische blauwdruk van beide lijnen van het coronavirus, dat net geen 30.000 nucleotiden (‘lettertekens’)telt. De mutaties deden uitschijnen dat er intermediaire A-B-vormen van het virus waren, die lijnen A en B aan elkaar vastknoopten.

Maar de nieuwe studie maakt aannemelijk dat de mutaties die deze ‘intermediaire’ vormen definiëren, niet echt bestaan, maar vertekeningen zijn van de geïnformatiseerde uitlezing van het virus-RNA. ‘Ze zouden zijn terug te voeren op programmatuurfouten’, legt Gryseels uit. ‘Zoiets komt wel vaker voor, en de onderzoekers maken statistisch aannemelijk dat het ook hier is gebeurd.’


Strijd in de VS

Als de resultaten bevestigd worden, betekent dat zo goed als een doodsteek voor de felbesproken hypothese dat het virus zou zijn ontsnapt uit een Chinees overheidslab, waar zou zijn geprobeerd om onschuldige vleermuisvirussen ‘op te voeren’ tot voor de mens gevaarlijke types. Een onderzoeker zou abusievelijk besmet zijn geraakt in dit lab, waarna hij het virus onder huisgenoten en kennissen in Wuhan zou hebben verspreid. Met de nieuwe gegevens zou die ontstaansroute twee keer na elkaar moeten zijn voorgekomen. Het is veel waarschijnlijker dat een coronavirus twee keer van een wild dier op een mens is overgesprongen, menen de onderzoekers.

Over de theorie van het lablek is in de Verenigde Staten een heuse richtingenstrijd ontstaan, met aan beide kanten onderzoekers die elkaars standpunt virulent betwisten. Sommige auteurs van de studie, zoals Kristian Andersen, hebben de lablek-piste altijd bestreden. Maar dat maakt de conclusie van hun studie niet minder betrouwbaar, meent Gryseels. Want bij de auteurs van het artikel zit ook Michael Worobey van de universiteit van Arizona. Dat precies hij zich achter de conclusie schaart, is betekenisvol, zegt de onderzoekster, die nog als postdoc in Worobey’s lab heeft gewerkt. ‘Michael hoort bij diegenen die de lablektheorie aanvankelijk krediet gaven – er waren een tijdlang goede argumenten voor de hypothese. Maar nu er nieuwe gegevens zijn die de lablektheorie minder gewicht geven, stelt hij zijn mening bij. Dat geeft aan dat deze studie niet in één kamp is te plaatsen.’


DS, 20-09-2021 (Hilde Van den Eynde)