“Maritiem recht is één grijze zone”

[bijlinda]

De Russische schaduwvloot weet hoe ze moet navigeren om buiten schot te blijven: “Maritiem recht is één grijze zone”


Bij kapotgetrokken kabels in zee of bij drones boven luchthavens komt de Russische schaduwvloot steevast in het vizier. Die weet hoe ze moet navigeren om buiten schot te blijven. Een rechtszaak rond mogelijke sabotage, waar veel van verwacht werd, draait voorlopig uit op een sisser. “Het maritiem recht is één grijze zone.”


Op kerstdag vorig jaar trok de Eagle S, een tanker die Russische benzine vervoerde, enkele telecom- en elektriciteitskabels tussen Estland en Finland stuk met zijn anker. Het was het zoveelste incident op rij, maar wel het eerste waarbij een land snel kon ingrijpen. Nog diezelfde nacht streken gewapende agenten van de Finse kustwacht vanuit een helikopter neer op de Eagle S. Ze namen het commando over en stuurden het schip naar een Finse haven voor onderzoek. Daar bleek dat het schip zijn anker verloren was.

“Finland mag een pluim op zijn hoed steken”, vond de Finse chef van een dienst die focust op hybride oorlogsvoering. Hij zwaaide met lof naar de gezwinde actie. “Door snel in te grijpen bij een schip dat een kabel doorsnijdt, creëren we een afschrikmiddel.”

Eindelijk toont Europa dat niemand er zomaar mee kan sollen, dachten velen – een inschatting die mee vorm kreeg door de spectaculaire beelden van het enteren van de Eagle S. De EU kondigde sancties aan tegen de Russische schaduwschepen: een vloot van minstens zeshonderd olietankers en cargoschepen die het Kremlin gebruikt om olie en andere producten te vervoeren om zo de westerse sancties te omzeilen. In de Oostzee startte de Navo enkele dagen na de problemen met de Eagle S zelfs een bewakingsmissie op.


“Illegale kaping”

Maar een vonnis van de rechtbank van Helsinki legt bloot hoe de punctuele aanpak van mogelijke sabotage al snel op juridische grenzen botst. De rechtbank oordeelde vrijdag dat Finland niet bevoegd is in dit dossier, omdat de feiten zelf plaatsvonden in internationale wateren. Daar is het Finse recht niet van toepassing. De Georgische kapitein en twee stuurlui, die vervolgd werden wegens sabotage met verzwarende omstandigheden en grove verstoring van het telecomverkeer, gaan voorlopig vrijuit.

Het vonnis volgt de lijn van de verdediging. Bij onder meer de Finse openbare omroep reageerde de advocaat van de scheepsbemanning, Herman Ljungberg, opgelucht. “Het parket kan nog in beroep gaan, maar nu moet het enteren van de Eagle S onderzocht worden”, vindt hij. De rederij van de Eagle S, een bedrijf in de Verenigde Arabische Emiraten, overweegt zelfs een schadeclaim van “miljoenen euro’s” in te dienen tegen Finland. “Zij vinden dat men dat geld verschuldigd is wegens de verliezen door een illegale kaping”, zei Ljungberg.
“Piraterij”

Dat is precies de beoordeling van de Russische president Vladimir Poetin over een ander schaduwschip dat Frankrijk vorige week aan de ketting legde. Alleen verwoordde hij het nog puntiger. “Dit is piraterij”, zei Poetin op een bijeenkomst rond buitenlandbeleid in Sotsji. “En wat doe je met piraten? Je vernietigt ze. Ik wil niet zeggen dat er morgen een oorlog zal losbarsten op de wereldzeeën, maar het risico op een conflict zal wel fors toenemen.”

Poetin gaf zijn commentaar naar aanleiding van de Franse actie tegen de schaduwtanker Boracay. Die was vanuit de Russische olieterminal Primorsk met ruwe olie op weg naar India, maar werd voor de Franse kust tegengehouden door de marine. Ook daar gingen militairen aan boord.

De Boracay is een van de vier schepen met een Russische link die in verband gebracht worden met drones die eind september verschillende nachten het vliegverkeer boven Denemarken verstoorden. Wie de toestellen bestuurde, is nog onduidelijk, maar door de timing en de locatie wordt onderzocht of het om een vorm van Russische hybride oorlogsvoering gaat. In dat geval kunnen de drones vertrokken zijn van schepen die in die periode door het Kattegat voeren – waaronder dus de Boracay. Toen die voorbij Frankrijk voer, besloot het gerecht daar in te grijpen. De Franse president Macron prees de actie. “Je maakt het bedrijfsmodel kapot door deze schepen dagen- of wekenlang vast te houden en hen te dwingen zich anders te organiseren”, zei hij.


Vlaggenwissel

Formeel draait het onderzoek rond de weigering tot meewerken met het gerecht en de onduidelijkheid rond de vlag waaronder het schip vaart. De Boracay staat ingeschreven in het Afrikaanse Benin. “Dat is een van de landen die hun register om schepen in te schrijven nogal vrij openstellen”, zegt rivierloods en gewezen kapitein ter lange omvaart Bart Gonnissen in een gesprek met De Standaard. “Je hebt een aantal landen die zich op die markt gooien, bijvoorbeeld door een half miljoen dollar per ingeschreven schip te vragen, en dat is een probleem.”

Schepen uit de schaduwvloot wisselen vaak van vlag, zodat ze moeilijker aangepakt kunnen worden. Bij incidenten in internationale wateren, zoals met de Eagle S, is het land van inschrijving verantwoordelijk voor het onderzoek. Dat bemoeilijkt een vlotte opvolging. Sommige landen werken ook gewoon helemaal niet mee.

“In Europa is er nu wetgeving gestemd: als er onduidelijkheid is over de vlag – bijvoorbeeld als die niet op het schip hangt of niet overeenkomt met het wettelijke register – dan mag men aan boord gaan”, zegt Gonnissen. “In het geval van de Boracay was er inderdaad onduidelijkheid.”


Telegrafie uit 1884

Dat is nog geen vrijgeleide om elk verdacht schip zomaar te betreden, en al zeker niet in internationale wateren. Gonnissen: “Maritieme wetgeving is één grote grijze zone, en dat komt vooral omdat de regels een vlotte vrijhandel mogelijk moeten maken. In die zin verbaast het mij niet dat de rechtbank in Finland tot die beslissing is gekomen. Juridisch had men gewoon geen poot om op te staan. Ook de manier waarop Frankrijk het andere schip tegenhield, roept in het kader van het maritiem recht veel vragen op. Dat mag niet zomaar. Veel van die regels zijn weliswaar erg verouderd. Die over het statuut van datakabels gaan bijvoorbeeld terug op een verdrag van 1884 over telegrafie. Er zitten gaten in de regelgeving. Een grondige update is nodig, waarbij de kuststaten (het land waarlangs een schip vaart, red.) meer bevoegdheden krijgen.”


Blog DS, 05-10-2025 (Nikolas Vanhecke)