Eerste 'Global Tipping Point' omgevallen!

[bijlinda]

De eerste dominosteen van de klimaatcrisis is omgevallen, en meer kantelpunten dreigen


Zorgwekkende kantelpunten voor het klimaat worden al lange tijd voorspeld, maar nu lijkt de eerste dan echt bereikt te zijn: een massale afsterving van koraalriffen. Vlak voor de VN-klimaattop wijzen 160 wetenschappers op de extreme risico’s van deze kantelpunten.


De eerste grote dominosteen van de klimaatcrisis is omgevallen – of staat op het punt van omvallen. Koraalriffen wereldwijd lijken hun ‘kantelpunt’ bereikt te hebben. Door warmere oceanen en onderwater-hittegolven sterven grote delen af. Tussen 2023 en 2025 vond de grootste verblekings-vlaag ooit gemeten plaats, die ruim 80 procent van alle riffen trof. En hoewel de natuur doorgaans veerkrachtig is, stijgt de opwarming zo snel, dat herstel misschien niet meer mogelijk is.

De koraalriffen zijn de eerste, maar ook andere klimaatkantelpunten komen gevaarlijk dichterbij. Daarvoor waarschuwen 160 wetenschappers uit 23 landen in het tweede Global Tipping Points Report, gefinancierd door onder meer het Wereld Natuur Fonds. Zo versnelt het smelten van ijskappen, stapelt bewijs zich op dat de Warme Golfstroom kan stilvallen en dreigt het Amazoneregenwoud door opwarming en ontbossing niet langer de mega-CO2-opnemer te blijven.

Een duidelijkere waarschuwing dan deze bestaat niet, stelt het rapport, vlak voor de VN-klimaattop in Brazilië. “We moeten wereldwijd massaal verduurzamen, mega-snel de uitstoot terugbrengen, en technologie die CO2 afvangt in hoog tempo opschalen”, zegt klimaathoogleraar en hoofdauteur Tim Lenton van de University of Exeter. Elke tiende graad extra opwarming verhoogt het risico op kantelpunten, waarschuwt co-auteur Manjana Milkoreit van de Universiteit van Oslo.


Economische schade

Klimaatverandering verloopt traag, veel problemen nemen geleidelijk toe. Denk aan hittegolven, zeespiegelstijging of de intensiteit van stormen. Maar natuurlijke processen kunnen ook over ‘kantelpunten’ geduwd worden. Vanaf dan gaat de aftakeling razendsnel, is de schade disproportioneel groot en soms zelfs onherstelbaar.

Het moeilijke aan kantelpunten, zegt Lenton, is dat ze haast niet met zekerheid aan één punt in de tijd toe te schrijven zijn. “Religie werkt met zekerheden, wetenschap met waarschijnlijkheden.” Maar van het koraal durven de auteurs nu voor het eerst vast te stellen dat het zijn kantelpunt waarschijnlijk bereikt heeft.

Het enge, zegt Lenton, is dat zelfs als de mensheid massaal aan de handrem trekt en verdere opwarming tegengaat, de schade al is aangericht. De koraalriffen herstellen zich pas als de temperatuur meerdere tiende graden daalt – iets wat niemand voor de komende decennia verwacht. Een miljard mensen zijn afhankelijk van de riffen, als bescherming tegen stormen en als bron van vissen. De economische schade van het afsterven wordt geraamd in de biljoenen euro’s.


Ontwrichtend

Een van de meest zorgwekkende mogelijke kantelpunten is het stilvallen van de Warme Golfstroom. Dat is een circulatie van stromingen in de Atlantische Oceaan die warme lucht naar Europa transporteert. Als ijsschotsen smelten, kan al dat extra zoetwater in zee een verstorend effect hebben. De Golfstroom lijkt nu al langzaam te verzwakken, en kan volgens sommige onderzoeken helemaal stilvallen.

In Nederland wordt het dan niet warmer, maar veel kouder, zegt onderzoeker René van Westen (Utrecht Universiteit). “We krijgen hier dan vaker ijskoude uitschieters van -20 graden – extreem ontwrichtend.” De Noordzee bevriest een deel van de winter, en de Nederlandse landbouw stort in. Van Westen, die meewerkte aan het rapport, stelt dat dit kantelpunt al voor 2100 bereikt kan worden.


Simulaties

Toch kijken andere wetenschappers met terughoudendheid naar de kantelpunten. Klimaathoogleraar Detlef van Vuuren (Utrecht Universiteit), niet betrokken bij het rapport, benadrukt hoe lastig het is om ze te voorspellen. Óf de Golfstroom gaat stilvallen, zoals sommige modellen zeggen, is niet met zekerheid te zeggen. Het blijven computersimulaties. Van Vuuren spreekt van een low probability, high risk-scenario.

“Dit is een belangrijk rapport, want het risico op kantelpunten is reëel”, zegt hij. “Maar de normale gevolgen van klimaatverandering zijn op zich al zo extreem, dat de mensheid alles op alles moet zetten om de opwarming te beperken.” Kantelpunten zijn deel van het probleem, maar moeten niet alle aandacht opeisen, vindt de hoogleraar.


Geen ambitie

Van Vuuren kijkt met zorgen naar de aanstaande klimaattop, en vreest dat dit een van de teleurstellendste ooit zal worden. Landen moesten nieuwe plannen inleveren om de Parijs-doelen dichterbij te brengen, maar aan extra ambitie ontbreekt het en masse. “De laatste jaren nam de voorspelde opwarming steeds af. Dit jaar neemt die voor het eerst weer toe, met name door Trump en de uitstoot in de VS.”

Toch signaleren de 160 wetenschappers achter het rapport ook hoopvolle trends, die je wat Lenton betreft als ‘positieve kantelpunten’ kan zien. Met name de enorme hoeveelheid stroom die met zonne-energie wordt opgewekt, die verdubbelt elke twee tot drie jaar. Het aantal elektrische auto’s nam vorig jaar met 25 procent toe. “We moeten naar veel meer van dit soort kantelpunten toe”, zegt Lenton, “zodat we de negatieve kunnen voorkomen.”


Blog Trouw, 13-10-2025 (Maarten van Gestel)